Τα έθιμα των Ελλήνων την Μεγάλη Εβδομάδα από Μακεδονία μέχρι Κρήτη

Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή του Ελληνισμού.
Η Μ. Εβδομάδα και η Ανάσταση ήταν και είναι οι ομορφότερες μέρες του χρόνου τις ζούμε και τις ζει κάθε κομμάτι του απανταχού Ελληνισμού με ευλάβεια, χαρά, προσευχή και αγάπη. 


Το θείον πάθος οδηγεί στο θρίαμβο της Ανάστασης, στο θάνατο του θανάτου τη νίκη της ζωής σηματοδοτώντας το τέλος του χειμώνα και την αρχή της Ανοιξης.

Πάσχα είναι το πρώτο ξύπνημα από το βαρύ, βαρύτατο χειμωνιάτικο ύπνο. 

Είναι κατά πολλούς ειδήμονες η πρώτη ανάσταση της ζωής ύστερα από μια μεγάλη νάρκη κι ένα βαθύ μαρασμό.

 Και γι' αυτό γιορτάζεται τόσο χαριτωμένα, τόσο πρωτότυπα. 

Είναι μεγάλη γιορτή όλων των μεσογειακών λαών.
Το Ελληνικό όμως Πάσχα έχει ιδιαίτερο παραδοσιακό χρώμα και χαρακτηριστική αίσθηση. 

Τα Πασχαλινά έθιμα του Ελληνικού λαού έχουν την δική τους σφραγίδα, αξία και ποικιλία και έχουν όλα τις ρίζες τους σε παραδόσεις αιώνων ή ακόμη και χιλιετηρίδων. 

Ο Γ. Σεφέρης λέει: Καμιά από τις παραδόσεις μας Χριστιανικές ή προχριστιανικές δεν έχει πεθάνει πραγματικά. 

Συχνά όταν πηγαίνω στην Ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής μου είναι δύσκολο να αποφασίσω αν ο θεός που κηδεύεται είναι Χριστός κι ο Αδωνις.

Σήμερα σε όλη την Ελλάδα το Πάσχα γιορτάζεται με χριστιανικό ορθόδοξο τρόπο, με αναβίωση παλιών εθίμων (πανελλαδικά), μια ομαδικά λαϊκή διάθεση επιστροφής στη παράδοση και επομένως και στις Πασχαλινές Ελληνικές παραδόσεις, τόσο αλληγορικές και τόσο γνήσιες.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης παρατηρεί: "Ευνόητον δε ότι όπως λάβη την αγνήν ιδέαν περί του τρόπου καθ' ον προσδεχόμεθα κατανοούμεν και εορτάζομεν την Ανάστασιν δέον να ευρεθή κατά την ημέραν της σήμερον μακράν της Πρωτευούσης... Λαμπρή ανατέλλει δια τους κατοίκους των επαρχιών, των πόλεων, των κωμοπόλεων, των χωριών, όσον διασώζονται καθαρώτερον και εκδηλούνται εμφανέστερον του Εθνικού βίου τα ήθη κι έθιμα.

 Εκεί αι γλυκύταται παραδόσεις, εκεί αι ελληνικώταται συνήθειαι."

ΘΡΑΚΗ

Στις Μέτρες της Θράκης, τα παιδιά φτιάχνουν το ομοίωμα του Ιούδα και το περιφέρουν στα σπίτια, ζητώντας κλαδιά για να τον κάψουν την επομένη στον Επιτάφιο. 

Τη Μεγάλη Παρασκευή η πομπή του Επιταφίου σταματά εξω από ενα παρεκκλήσι, όπου εκεί βρίσκεταιέτοιμη η φωτιά για να καεί ο Ιούδας.

 Τη στιγμή που ο ιερέας διαβάζει το σχετικό Ευαγγέλιο ανάβουν τη φωτιά και καίνε το ομοίωμα. Αργότερα θα πάρουν μια χούφτα από εκείνη τη στάχτη και θα τη ρίξουν στα μνήματα.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Στη Θάσο στην Κοινότητα Λιμεναρίων διατηρείται το πανάρχαιο έθιμο « Για βρέξ' Απρίλη μ' που γιορτάζεται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα. Χορεύουν δημοτικούς χορούς συγκροτήματα απ' όλη την Ελλάδα.

Στην Ιερισσό της Χαλκιδικής το σημαντικότερο Πασχαλινό έθιμο είναι «ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΥ ΝΙΟΥ Τ' ΑΛΩΝΙ». Γιορτάζεται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα, στην ομώνυμη τοποθεσία πάνω στους λόφους.
Μετά την επιμνημόσυνη δέηση και την εκφώνηση του πανηγυρικού της ημέρας, οι γεροντότεροι αρχίζουν τον χορό. Σιγά-σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και πολλές φορές ο χορός έχει μήκος τετρακόσια μέτρα. Τραγουδούν και χορεύουν όλα τα Πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον «ΚΑΓΚΕΛΕΥΤΟ» χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την επανάσταση του 1821.
Ο χορός περνά κάτω από δάφνινη αψίδα όπου υπάρχουν όπου υπάρχουν δύο παλικάρια με υψωμένα σπαθιά.
Ο χορός στη μέση περίπου του τραγουδιού διπλώνεται στα δύο με τους χορευτές να περνούν ο ένας απέναντι από τον άλλο για τον τελευταίο χαιρετισμό. Κατά την διάρκεια της γιορτής μοιράζονται σε όλους, καφές που βράζει σε μεγάλο καζάνι «ζωγραφίτικος», τσουρέκια και αυγά. Ο χορός επαναλαμβάνεται το απόγευμα στην κεντρική πλατεία του χωριού.

Στο Λιτόχωρο την Μ. Πέμπτη, το βράδυ, στολίζονται οι επιτάφιοι που φτιάχνονται από ανύπαντρες κοπέλες, που όλη την Σαρακοστή φτιάχνουν λουλούδια από ύφασμα. Την Μ. Παρασκευή το βράδυ γίνεται στο παζάρι η συνάντηση των Επιταφίων που συνοδεύονται από χορωδίες Λιτοχωριτών, δημιουργώντας ένα εκπληκτικό θέαμα.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

Ανήμερα του Πάσχα και από το απόγευμα ξεκινάει η περιφορά της Εικόνας του Αγίου Γεωργίου την οποία συνοδεύουν περί τα 500 άτομα ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές. Την επομένη πραγματοποιείται αγώνας δρόμου των γερόντων (ανηφορικός δρόμος), οι οποίοι ξεκινούν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και φτάνουν στο λόφο. Ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα και το απόγευμα χορεύουν γυναικείοι χορευτικοί σύλλογοι. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με κλέφτικα αγωνίσματα, όπως το σήκωμα της πέτρας κλπ.

ΛΙΒΑΔΕΙΑ

Το πιο χαρακτηριστικό έθιμο της πόλης, είναι το πολύ γνωστό και μοναδικό «Πάσχα της Λιβαδειάς», που όχι μόνο διατηρείται αλλά χρόνο με το χρόνο ζωντανεύει μιας και οι νεώτεροι συμμετέχουν με ιδιαίτερο μεράκι και κέφι στο έθιμο του «λάκκου». Μετά την Ανάσταση και πριν καλά ξημερώσει οι κάτοικοι ετοιμάζουν την φωτιά.
Ένας, κάνοντας το σταυρό του, βάζει φωτιά στο σωρό με τη λαμπάδα της Αναστάσεως.
Οι φλόγες αγκαλιάζουν το σωρό. Με ραντίσματα νερού και συχνό χτύπημα με ένα μακρύ ξύλο, η θράκα είναι έτοιμη για να ψηθούν τα αρνιά. Το ίδιο γίνεται σε όλους τους «λάκκους» και ανεβαίνουν οι καπνοί, αναρίθμητοι και πυκνοί, σε τέτοιο βαθμό, που σκεπάζουν τον ήλιο που στο μεταξύ ανατέλλει.
Η πόλη τυλίγεται σε σύννεφα καπνού.
Οι φωτιές είναι έτοιμες και τα αρνιά τοποθετούνται στους «λάκκους».
Το γύρισμα των αρνιών και το γλέντι διαρκεί μέχρι το απόγευμα, το οποίο συμπληρώνεται με τη συμμετοχή παραδοσιακών χορευτικών συγκροτημάτων και με την καύση των πυροτεχνημάτων.

ΑΙΤΩΛΙΚΟ

Την Μ. Παρασκευή πολλοί προσκυνητές επισκέπτονται το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου βρίσκεται ο Επιτάφιος, ιστορικό κειμήλιο του 13ου-14ου αιώνα. Από το πρωί του Μ. Σαββάτου στην κεντρική πλατεία της πόλης αναβιώνουν πολλά από τα έθιμα των κατοίκων μέχρι αργά το βράδυ της Αναστάσεως που είναι και το αποκορύφωμα της ημέρας.
Την Κυριακή του Πάσχα κάθε γειτονιά, είναι μία μεγάλη υπαίθρια ψησταριά, όπου ο χορός και το τραγούδι έχουν τον πρώτο λόγο, ενώ προσφέρονται κρασί και παραδοσιακοί μεζέδες δωρεάν.

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ

Το βράδυ της Μ. Παρασκευής, πλήθος κόσμου, ντόπιοι και επισκέπτες, ακολουθούν την περιφορά του Επιταφίου, σχηματίζοντας πομπές, οι οποίες διέρχονται από το λιμάνι, όπου είναι αναμμένες δάδες ειδικά τοποθετημένες στις τάπες του Κάστρου, γύρω από το λιμάνι. Στο μέσον της εισόδου του λιμανιού οι δάδες σχηματίζουν μεγάλο σταυρό, που φωταγωγεί ολόκληρο το λιμάνι παρουσιάζοντας μία φαντασμαγορική εικόνα μοναδικής ομορφιάς.
Το έθιμο αυτό έχει παράδοση πολλών χρόνων που φαίνεται να θέλει να συνδυάσει τη θρησκευτική μυσταγωγία με την ηρωική προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει τη τουρκική ναυαρχίδα στο χώρο αυτό.

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΛΕΩΝΙΔΙΟ

Το πιο εντυπωσιακό έθιμο της περιοχής είναι, όταν το βράδυ της Ανάστασης γεμίζει ο ουρανός από φωτεινά "αερόστατα" τα οποία ανυψώνονται από τους πιστούς κάθε ενορίας. Την ίδια ώρα έξω από την εκκλησία γίνεται το κάψιμο του Ιούδα, ενώ την Κυριακή γίνεται τρικούβερτο γλέντι στην πλατεία της πόλης.

ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ

Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην εκκλησία του Ελκόμενου Χριστού, όπου πραγματοποιούνται όλες οι λειτουργίες των ημερών. Είναι μοναδικό το θέαμα της περιφοράς του Επιταφίου στα πλακόστρωτα σοκάκια της μεσαιωνικής πολιτείας. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στο περίβολο της εκκλησίας, γίνεται το κάψιμο του Ιούδα, ενός ανθρωπίνου ομοιώματος από ξύλα και άχυρα, μέσα στο οποίο υπάρχουν εκρηκτικά.

ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Εδώ αναβιώνει ένα έθιμο, που πηγάζει από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821, ο διαγωνισμός των «μπουλουκιών». Οι διαγωνιζόμενοι, με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο, στο γήπεδο του Μεσσηνιακού, με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου.

ΤΡΙΠΟΛΗ

Την Κυριακή του Πάσχα η Τρίπολη σκεπάζεται από τον καπνό που δημιουργούν οι φωτιές, που σιγά -σιγά ανάβουν, ξεκινώντας λίγο μετά τα μεσάνυκτα. Το θέαμα με τις στήλες από το ύψωμα του Αγίου Θεοδώρου είναι μοναδικό. Το πρωί της Κυριακής, αρχίζει το μεγάλο γλέντι με την συμμετοχή χορευτικών συγκροτημάτων, ενώ οι ντόπιοι και ξένοι ζωντανεύουν το έθιμο της κλεφτουριάς. Προσφέρονται εκτός από αρνί, Τριπολιτσιώτικο κρασί, κόκκινα αυγά, κουλούρια και μεζέδες.

ΕΠΤΑΝΗΣΑ

ΚΕΡΚΥΡΑ

Την Μ. Παρασκευή στις 4μ.μ. ξεκινά από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Παλαιό Φρούριο, ο Επιβλητικός Επιτάφιος. Μέχρι της 9.30 το βράδυ, από κάθε εκκλησία βγαίνει ο Επιτάφιος με την απαραίτητη μπάντα της κάθε ενορίας, τις χορωδίες, τους πιστούς. Τελευταίος βγαίνει ο μεγαλοπρεπέστατος επιτάφιος της Μητρόπολης. Στις 9 το πρωί γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα.
Το 1574 οι Βενετσιάνοι απαγόρευσαν στους ορθοδόξους την περιφορά του την Μ. Παρασκευή, και από τότε οι Κερκυραίοι πραγματοποιούν την περιφορά μαζί με το Σεπτό Σκήνωμα του Αγίου.
Είναι η πιο παλιά και πιο κατανυκτική Λιτανεία που βγαίνει σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου, που έσωσε τον Κερκυραϊκό λαό από την σιτοδεία. Εμπρός πηγαίνει ο Άγιος που έχει θέση χοροστατούντος Επισκόπου σε αυτή την Λιτανεία, και ακολουθεί ο Επιτάφιος. Μετά το τέλος της λιτανείας, ο Άγιος θα παραμείνει στη θύρα του, μέχρι την Τρίτη του Πάσχα για προσκύνημα.
Στις 11 το πρωΐ του Μ. Σαββάτου ο κόσμος περιμένει την πρώτη Ανάσταση.
Όταν τελειώνει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν κατά χιλιάδες, πήλινα δοχεία (μπότιδες) στους δρόμους, με μεγάλο κρότο. Αυτό το έθιμο έχει τις ρίζες του στο χωρίον του Ευαγγελίου 'Συ δε Κύριε Ανάστησόν με ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεραμέως».

Ένα άλλο επίσης Κορφιάτικο Πασχαλινό έθιμο που αναβιώνει είναι το «ΜΑΣΤΕΛΟ» (βαρέλι). Στην «Pinia» και κάτω από την Μεταλλική Κουκουνάρα που κρέμεται ασάλευτη ακόμα στην διασταύρωση Νικηφόρου Θεοτόκη και Φιλαρμονικής, μαζεύονται οι Φακίνοι, οι αχθοφόροι της πόλης, οι Πινιαδώροι, οι οποίοι τοποθετούσαν στη μέση του πεζοδρομίου ένα ξύλινο βαρέλι. Το στόλιζαν με μυρτιές και βέρντε, του έβαζαν νερό και αυτοί σκορπισμένοι στο γύρο χώρο, παρακαλούσαν τους περαστικούς, που αυτή την ώρα ήταν πάρα πολλοί, να ρίξουν νομίσματα για ευχές στο νερό.
Όταν πλησίαζε η ώρα της πρώτης Ανάστασης, οι Πηνιαδώροι σκορπισμένοι στην περιοχή της Πιάτσας κυνηγούσαν να βρουν κάποιον να τον ρίξουν στο βαρέλι. Αυτός μουσκίδι έβρεχε τον κόσμο γύρω του, ενώ περνούσαν οι μπάντες μας, παίζοντας το αλέγκρο μαρς «Μη φοβάστε Γραικοί».
Στο τέλος έβγαινε ο βρεγμένος με γέλια και χαρές και έπαιρνε τα χρήματα που είχε το βαρέλι.

Το βράδυ του Μ. Σαββάτου γίνεται η Ανάσταση στην Άνω Πλατεία - φαντασμαγορικό, μοναδικό θέαμα. Όλα τα παράθυρα των γύρω σπιτιών ανοιχτά με κεράκια αναμμένα.
Τα παράθυρα των μεγάλων εξαορόφων σπιτιών, μαζί με το καταπληκτικό θέμα των χιλιάδων κεριών και των πιστών που παρακολουθούν την τελετή της Ανάστασης στη μεγαλύτερη πλατεία της Ελλάδας, συνθέτουν μία μεγαλειώδη εικόνα.
Η Αναστάσιμος Ακολουθία συνεχίζεται στον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής (Πλατύ Καντούνι). Την Κυριακή του Πάσχα, από τις 7 το πρωί κάθε εκκλησία, όπως συμβαίνει και με τους Επιταφίους, βγάζει την Ανάσταση με φιλαρμονικές, σχολεία, προσκόπους και χορωδίες.

ΖΑΚΥΝΘΟΣ

Η Μεγάλη Εβδομάδα στη Ζάκυνθο έχει ένα ξεχωριστό χαρακτήρα και χαρακτηρίζεται απο τα ιδιαίτερα παραδοσιακά Ζακυνθινά έθιμα που οι κάτοικοι της, σέβονται και τηρούν με μοναδική φροντίδα και ευλάβεια. Το Μεγαλοβδόμαδο στο νησί, αρχίζει το Σάββατο του Λαζάρου, όταν στις 11 το πρωί οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πανηγυρικά και κρεμιέται το "βαγί" σ' όλα τα καμπαναριά της πόλης και των χωριών.
Το βαγί στη Ζάκυνθο δεν είναι η γνωστή δάφνη, που μοιράζεται στην υπόλοιπη Ελλάδα τη συγκεκριμένη ημέρα, αλλά τα φρέσκα κιτρινωπά φύλλα του φοίνικα, που μ' αυτά οι ντόπιοι πλέκουν σταυρούς, "βαγιοφόρες", ήλιους κ.ά.

Οι ιδιομορφίες του ζακυνθινού εκκλησιαστικού Tυπικού είναι εντονότερες από τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ. Πρώτα απ' όλα, θα σας ξαφνιάσει το άκουσμα των ύμνων "Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς..." και το "Εξηγόρασας ημάς εκ της κατάρας του Νόμου...", ψάλματα τονισμένα κατά την ιδιάζουσα ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική.

Η Μεγάλη Παρασκευή βρίσκει το νησί σε υπερένταση. Τα πάντα στη Ζάκυνθο, η λογική και η άλογος φύση, συμμετέχουν στο Θείο Δράμα. Το πρωί γίνεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και, ακολούθως, η Αποκαθήλωση, η οποία στη Ζάκυνθο τελείται κατά τη στιγμή που ψάλλονται τα Απόστιχα "Ότε εκ του ξύλου Σε νεκρόν...".

Τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, στις 11.15, αρχίζει η Ακολουθία στο Μητροπολιτικό Ναό, που, εν τω μεταξύ, έχει αλλάξει τελείως όψη, έχοντας ντυθεί στα κόκκινα.

Στις 11.45 ξεκινά η αναστάσιμη πομπή για την πλατεία Αγίου Μάρκου, όπου τελείται η Ανάσταση.

Το "Χριστός Ανέστη", από τα χείλη του Μητροπολίτη, ψαλλόμενο κι αυτό κατά την ιδιόμορφη ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, μεταδίδει σ' όλους τους χριστιανούς, που κατακλύζουν την πλατεία και τους γύρω χώρους, το μήνυμα της Αναστάσεως του Χριστού, ενώ αμέσως μετά η Εικόνα της Ανάστασης, με τη συνοδεία πάντοτε των Ιερέων και της Φιλαρμονικής, επιστρέφει στο Μητροπολιτικό Ναό, όπου διαδραματίζονται τα του "Αρατε Πύλας...".

ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ

Μεγάλη Παρασκευή

Την ημέρα αυτή πήγαιναν από πρωί στην Εκκλησία για να προσκυνήσουν τον εσταυρωμένο Χριστό. Παράδοση στη Κεφαλλονιά και μάλιστα στην επαρχία μας είναι η μουσική εκτέλεση του προκειμένου της Μ. Παρασκευής γνωστό σε όλους ως «Διεμερίσαντο» και του «Σήμερον Κρεμάται» του Σολωμού.
Οι ψάλτες και ο ιερέας μεταβαίνουν μπροστά από τον Εσταυρωμένο και μετά την εκφώνηση του Ιερέα «Εσπέρας Προκείμενον» ψάλλουν καλλιτεχνικά το στίχο μετά του προκειμένου, μια παράδοση που σώζεται ως τις μέρες μας. Η ακολουθία τελειώνει περίπου γύρω στις 12:30 και αμέσως οι γυναίκες ξεκινούν το στόλισμα του Επιταφίου.

Μεγάλο Σαββάτο

Ήδη από τα χαράματα οι ιερείς σημαίνουν τις καμπάνες για την ακολουθία του εσπερινού της Κυριακής του Πάσχα ή όπως αλλιώς είναι γνωστή ως Πρώτη Ανάσταση.
Οι ψάλτες διαβάζουν με σοβαρότητα τις 15 προφητείες εστιάζοντας μάλιστα στην προφητεία των 3 παίδων & στην προφητεία του Ιωνά.
Μετά τον Απόστολο και πριν το Ευαγγέλιο γίνεται η Πρώτη Ανάσταση. Θόρυβος πολύς ταράζει την μέχρι πρότινος ησυχία με κάθε είδους μέσο, για να φανερώσει πως η Ανάσταση του Χριστού συνετάραξε της γης τα θεμέλια & του Άδου τα δώματα και επληρώθησαν πάντα φωτός, Ουρανός τε και γή και τα καταχθόνια. Ακολουθεί η θεία λειτουργία του Μ. Βασιλείου ως τη Μ. Πέμπτη όπου κόσμος πολύς μεταλαμβάνει των Αχράντων Μυστηρίων.
Μετά την απόλυση γίνεται η βαφή αυγών & η προετοιμασία των Πασχαλινών εδεσμάτων. Στρώνεται το τραπέζι και ετοιμάζονται τα φαγητά όπου συγκεντρωμένη η οικογένεια θα φάει στο Πασχαλινό τραπέζι. Κατά την 11 νυχτερινή όλη η οικογένεια μεταβαίνει στην εκκλησία με κεριά, λαμπάδες και φαναράκια για να πάρει το άγιο Φως και να ακούσει το Χριστός Ανέστη.

Κυριακή του Πάσχα

Αντίθετα με άλλες περιοχές της Ελλάδος όπου τελείται η ακολουθία του εσπερινού της αγάπης πρωί, στην επαρχία μας τελείται από χρόνια το απόγευμα της Κυριακής όπως προβλέπει το τυπικό. Διαβάζεται το Ευαγγέλιο στα Ελληνικά και ακολούθως μετά το πέρας του Εσπερινού μπορεί να ακολουθήσει λιτανεία όπως στο γειτονικό Χωριό μας Χαυριάτα ή διανομή κόκκινων αυγών και γλυκισμάτων.

ΛΕΥΚΑΔΑ

Το βράδυ της Μ. Παρασκευής γίνεται στον κεντρικό δρόμο της πόλης, με κατάληξη την παραδοσιακή, ενετικού στυλ, κεντρική πλατεία, η περιφορά των επιταφίων των ενοριών, συνοδεία Φιλαρμονικής. Το Μ. Σάββατο το πρωί, η Φιλαρμονική παίζει στους δρόμους της πόλης χαρούμενους σκοπούς, ενώ οι νοικοκυρές πετούν και σπάζουν έξω από τα σπίτια τους διάφορα πήλινα αγγεία (το κομμάτι).

ΚΥΚΛΑΔΕΣ

Η περίοδος του Πάσχα έχει μια ξεχωριστή γοητεία στα κυκλαδονήσια.
Η Μεγάλη εβδομάδα είναι και για τις Κυκλάδες εποχή πένθους, με κυρίαρχο το έθιμο της νηστείας και της κατάνυξης στις εκκλησιαστικές ακολουθίες.
Την Μ. Πέμπτη σε όλα τα νησιά υπάρχουν έθιμα που σχετίζονται με το ζύμωμα κουλουριών και την βαφή των κόκκινων αυγών ενώ την Μ. Παρασκευή γίνεται με τη λιτή μεγαλοπρέπεια η περιφορά του επιταφίου στα φρεσκοασπρισμένα δρομάκια, και τα γλέντια και τους χορούς όλη την εβδομάδα που ακολουθεί.
Σε πολλά νησιά το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην πλατεία και παίζουν «μπίλιους», «μπάλες» ή «τσούνια», ένα παραδοσιακό παιχνίδι που θυμίζει μπόουλινγκ το οποίο αποτελείται από εννέα "τσούνια" (=κορίνες) και μια ξύλινη μπάλα.

Στην Αμοργό το Πάσχα έχει ιδιαίτερο χρώμα, με όλες τις παλιές παραδόσεις που αναβιώνουν στα χωριά της. Το Σάββατο του Λαζάρου μοιράζονται σε όλα τα σπίτια μεγάλοι σταυροί φτιαγμένοι από φύλλα βαγιάς (φοινικιά), από κάποιο παιδί που του έχει αναθέσει ο παπάς του χωριού να τα μοιράσει.
Παλιά οι νοικοκυρές έδιναν αυγά και άλλα είδη στο παιδί.
Σήμερα δίνουν συνήθως χρήματα ή άλλα κεράσματα της εποχής. Στους σταυρούς αυτούς αργότερα δένουν ένα κλωνάρι ελιά και το απόγευμα στον εσπερινό ή την άλλη μέρα το πρωί τους πηγαίνουν στην εκκλησία για να λειτουργηθούν.
Στη Χώρα στην εκκλησία των Αγίων Πάντων στολίζεται ένα μεγάλο κλωνί ελιά με κατασκευές από βάγια ( σταυρουδάκια σε διάφορα σχήματα, αλογάκια, δακτυλίδια κ.τ.λ.). και μετά το πέρας της λειτουργίας γίνεται περιφορά της εικόνας του Βαϊοφόρου και του στολισμένου κλωνιού της ελιάς σε όλο το χωριό. Όταν επιστρέψει η πομπή στην εκκλησία, οι πιστοί παίρνουν τα βάγινα στολίδια και κλωνάρια από την ελιά.

Στην Τήνο την Μεγάλη Παρασκευή, οι ενορίες των χωριών και της πόλης συναγωνίζονται ποιος θα στολίσει τον καλύτερο επιτάφιο το πρωί της Μ. Παρασκευής. Τον στολίζουν κορίτσια με βιολέτες κυρίως ενώ δεν ζυγώνουν παντρεμένες γυναίκες στη διαδικασία αυτή. Νωρίς το απόγευμα συνηθίζεται από τους κατοίκους να τους «γυρίζουν» όλους για να δουν ποιος είναι ο πιο όμορφος, ενώ περνούν από κάτω τρεις φορές για το καλό.

Το βράδυ και μετά το τέλος της ακολουθίας αρχίζει η περιφορά των επιταφίων με πρώτα τα εξαπτέρυγα, το σταυρό και τα φαναράκια και μετά ο επιτάφιος, ο ιερέας και ο κόσμος με αναμμένα κεριά. Η θρησκευτική αυτή πομπή σταματά συχνά στα δρομάκια της πόλης ή των χωριών και γίνονται δεήσεις.
Παντού υπάρχουν αναμμένα κεράκια και λιβάνι ενώ οι πιστοί πετάνε λουλούδια στον επιτάφιο σε όλη τη διαδρομή του. Όλοι οι επιτάφιοι της πόλης στο τέλος της διαδρομής τους συναντιόνται στην εξέδρα της παραλίας όπου γίνεται δέηση και στη συνέχεια οι επιτάφιοι όλοι επιστρέφουν στις ενορίες τους όπου λίγο πριν εισέλθουν στο ναό, σηκώνονται από πιστούς ψηλά και περνάει από κάτω το εκκλησίασμα για ευλογία.

Μετά το τέλος της ακολουθίας παρέες πιστών γυρίζουν όλη τη νύχτα εκτός της πόλης ανάβοντας τα καντήλια στα ξωκλήσια, ψάλλοντας τους ύμνους της ημέρας και προσπαθώντας να ανάψουν τα πιο πολλά καντήλια για το καλό της ημέρας.

Στην Ίο την Μ. Παρασκευή κατά την περιφορά των δύο επιταφίων των Ενοριών του νησιού, τα Εγκώμια ψέλνονται από χορωδίες γυναικών και κοριτσιών ενώ μετά την αποκαθήλωση οι νέοι του νησιού παίζουν ένα παιχνίδι με μικρές σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες χωρισμένοι σε δύο ομάδες.
Το παιχνίδι μοιάζει με το γαλλικό πατάνγκ.
Το Σάββατο του Λαζάρου οι φούρνοι φτιάχνουν σταφιδόψωμα σε σχήμα ανθρώπου τα λεγόμενα Λαζαράκια.
Ο πολιτιστικός Σύλλογος Ίου «η Φοινίκη» αναβιώνει μια εβδομάδα μετά το Πάσχα το έθιμο της «κούνιας» όπου παλαιότερα την άνοιξη οι νέοι της Ίου μαζεύονταν στις γειτονιές της Χώρας, έφτιαχναν κούνιες όπου τα νεαρά κορίτσια κουνιούνταν και τραγουδούσαν ερωτικά τραγούδια.
Παρόμοιο έθιμο υπάρχει στην Κύθνο αυτό της "Κούνιας".
Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται μία κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο.

Το βράδυ του Μ. Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του "συχώριου", δηλαδή όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει "διαβάσει" ο παπάς, τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.

Στην Πάρο ο ταξιδιώτης θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει το πανελλαδικά μοναδικό έθιμο της αναπαράστασης των Παθών κατά την περιφορά του Επιταφίου στην Μάρπησσα, Μάρμαρα, Πρόδρομο, Λεύκες και Άσπρο Χωριό, καθώς κατά την διάρκειά της, γίνονται δεκαπέντε περίπου στάσεις, ζωντανές εικόνες των Παθών:
Σε κάθε στάση φωτίζεται και ένα σημείο του βουνού, όπου τα παιδιά ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, τον «Μυστικό Δείπνο», το Μαρτύριο της Σταύρωσης και τα μεσάνυκτα του Μ. Σαββάτου, το νησί γεμίζει από φώτα και τον θόρυβο των αμέτρητων πυροτεχνημάτων καθώς γίνεται αναπαράσταση της Ανάστασης.
Την Κυριακή του Πάσχα επικρατεί το έθιμο «το κάψιμο του Εβραίου» και «το Πάσχα της Αγάπης» όπου σε πολλά σημεία γίνονται εκδηλώσεις με προσφορά κρασιού και φαγητού. Και εδώ υπάρχει το έθιμο και τα τραγούδια της ¨Κούνιας».

Στην Σύρο το Πάσχα γιορτάζεται με ιδιαίτερη Αίγλη.
Οι δύο Θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν συγχρόνως, με αγάπη κατάνυξη και αμοιβαίο σεβασμό τις Άγιες Μέρες του Πάσχα. Οι Κυκλάδες είναι η μοναδική ίσως περιοχή του κόσμου όπου οι Καθολικοί γιορτάζουν το Πάσχα τους μαζί με τους Ορθόδοξους.
Στην Σύρο μπορεί κάποιος να παρακολουθήσει τις θρησκευτικές τελετές της Μ. Εβδομάδας καθώς και τον εορτασμό του Πάσχα, στις ορθόδοξες και καθολικές ενορίες τόσο στην Ερμούπολη όσο και στις εξοχές (Ποσειδωνία, Πισκοπιό, Βάρη, Κίνι κλπ.).

Την Μεγάλη Παρασκευή ολόκληρο το νησί βγαίνει από τα σπίτια και ακολουθούν τους Επιτάφιους που ξεκινούν από κάθε μικρή ή μεγάλη εκκλησία, είτε Ορθοδόξων, είτε Καθολικών.

Το βράδυ στην Ανάσταση οι κάτοικοι της Σύρου μεταφέρουν το Χριστός Ανέστη σε κάθε σπίτι με το ΆΓΙΟ ΦΩΣ και στον ομώνυμο λόφο του Ναού της Αναστάσεως γίνεται ένα μοναδικό «γλέντι» με πυροτεχνήματα και βαρελότα.

ΚΡΗΤΗ

Στη Κρήτη τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας είναι πολλά και πέρα από τα γνωστά που ισχύουν σε όλη την Ελλάδα , κόκκινα αυγά , ετοιμασίες κλπ , υπάρχουν και τα εξής τουλάχιστο στα χωριά των Χανίων .
Όλη την Μεγάλη Εβδομάδα δεν ακούν τραγούδια , δεν τραγουδάνε , ούτε σφυρίζουν , στα καφενεία δεν παίζουν χαρτιά και με ένα σπαούλι κρεμνούνε τον Φάντη της τράπουλας από το ταβάνι , τα αγόρια και μεγάλοι άντρες όλη την Μεγάλη Εβδομάδα κόβουν ξύλα κυρίως κατσοπρίνια , ασπαλάρθους και άλλους θάμνους και το Μεγάλο Σάββατο φτιάχνουν την ρεματιά ύψους 3-4 μέτρων και πλάτους 6-8 μέτρων για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα .
Την Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν ένα ανθρώπινο ομοίωμα από ξύλα , τον "Ιούδα" , τον οποίον και περιφέρουν σε όλα τα σπίτια του χωριού και τον οποίον χτυπούν και κακίζουν για την αισχρή προδοσία του .
Οι γυναίκες δίνουν ό,τι παλαιά ρούχα έχουν για να ντυθεί ο "βρώμος ο Ιούδας" τον οποίον και παραγεμίζουν με άχερα .
Τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και Μεγάλη Πέμπτη . Οι κοπέλες οι ανύπαντρες μαζεύουν από τους κήπους τους κρίνους , τριαντάφυλλα , άνθη λεμονιάς και άλλα λουλούδια για τον στολισμό του Επιταφίου την Μεγάλη Πέμπτη .
Στην Κρήτη και ειδικά την Μεγάλη Παρασκευή υπάρχει το έθιμο ο Ιερεύς να μνημονεύει εντός της Εκκλησίας πριν την περιφορά του Επιταφίου τα ονόματα όλων των κεκοιμημένων συγχωριανών της κάθε οικογένειας έστω και πολλές γενεές πίσω . Φυσικά ο λαός παρακολουθεί τις ιερές ακολουθίες όλης της Μεγάλης Εβδομάδας .
Το Μεγάλο Σάββατο το ομοίωμα του Ιούδα τοποθετείται πάνω στην ρεματιά με τα ξύλα , για τον φόβο των Ιουδαίων , δηλαδή των γειτονικών χωριών που επιδιώκουν να κλέψουν τον Ιούδα .
Το βράδυ της Αναστάσεως με το Χριστός Ανέστη τα κοπέλια δίνουν φωτιά στον Ιούδα ο οποίος και καίγεται με τα απαραίτητα μπαλοταρίσματα και ενώ ακόμα και εχθροί εκείνη την ημέρα δίνουν το φιλί της Αγάπης στο προαύλιο της Εκκλησίας .

Έθιμα βγαλμένα από τα βάθη του χρόνου, εμπλουτισμένα με στοιχεία αλησμόνητων πατρίδων αναβιώνουν στην ελληνική επαρχία καθώς το Πάσχα πλησιάζει. Ουσιαστικά, τα έθιμα του Πάσχα αρχίζουν από τη Μεγάλη Πέμπτη, ημέρα κατά την οποία ξεκινούν οι προετοιμασίες για τη μεγάλη γιορτή.

Με ένα κόκκινο πανί, που συμβολίζει το αίμα του Χριστού, απλωμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο, ξεκινούν στην επαρχία τη Μεγάλη Πέμπτη οι προετοιμασίες για τη βραδιά της Ανάστασης, ενώ την ίδια ημέρα οι νοικοκυρές σε όλη τη χώρα βάφουν τα κόκκινα αυγά.

Στις ορεινές μάλιστα περιοχές οι άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι το πασχαλινό αρνί διαθέτει προφητικές δυνάμεις. Έτσι, οι χωρικοί -και ιδιαίτερα οι βοσκοί- επιδίδονται στην «ωμοπλατοσκοπία», προφητεύοντας το μέλλον με «οδηγό» την πλάτη του σφάγιου.

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

ΠΑΤΜΟΣ

Στο νησί της Αποκάλυψης επίκεντρο των τελετών και ακολουθιών αποτελεί ο «ΝΙΠΤΗΡΑΣ». Κάθε χρόνο, στολίζεται με λαμπρές βάγιες και πλούσια ποικιλία ανοιξιάτικων λουλουδιών. Την Μ. Πέμπτη, γίνεται αναπαράσταση του «ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ» του ΝΙΠΤΗΡΑ, σε κεντρική πλατεία της Χώρας. Το Μ. Σάββατο το βράδυ πριν από την Ανάσταση, το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε ηρωικό εξάμετρο με κώντιο και την Κυριακή του Πάσχα στις 3 το απόγευμα, στο Μοναστήρι της Πάτμου γίνεται η 2η Ανάσταση κατά την οποία το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες και από τον ηγούμενο μοιράζονται κόκκινα αυγά στους πιστούς.

ΡΟΔΟΣ ( ΙΑΛΥΣΟΣ )

Το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα και τραγουδούν τον «Λάζαρο», συγκεντρώνοντας χρήματα και αυγά για τους ιερείς.
Παλαιότερα, αυτή την ημέρα, κανένας γεωργός δεν πήγαινε στο χωράφι του να εργαστεί, γιατί όπως πίστευαν, ό,τι έπιαναν θα μαραινόταν. Επιτρεπόταν μόνο η συγκέντρωση ξερών κλαδιών για το άναμμα των φούρνων τη Μεγάλη Εβδομάδα για το ψήσιμο των κουλουριών.
Την ημέρα αυτή επίσης, σε όλα τα σπίτια οι νοικοκυρές φτιάχνουν στριφτά κουλουράκια, «τα Λαζαράκια», συμβολίζοντας με τον τρόπο αυτό το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο στο σάβανο.

ΚΩΣ

Ενώ οι μεγάλοι είναι δοσμένοι στις πασχαλινές δουλειές και στον εκκλησιασμό, τα παιδιά προετοιμάζονται και αυτά για την Ανάσταση του Κυρίου.
Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει και να χαλάσει ο κόσμος. Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φυτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φυτίλι που το ανάβουν και από την ώρα που ο παπάς λεει το «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ».

Το πρωί του Μ. Σαββάτου, η εκκλησία στρώνεται με μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές (μικρά μωβ αρωματικά λουλούδια). Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.

ΥΔΡΑ

Την Μ. Παρασκευή γίνεται κάτι το μοναδικό, ο Επιτάφιος της συνοικίας Καμίνι μπαίνει στη θάλασσα και διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου, δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα κατανυκτική. Στη συνέχεια οι Επιτάφιοι τεσσάρων ενοριών συναντώνται στο κεντρικό λιμάνι, δίνοντας ένα ιδιαίτερο χρώμα.
Την ώρα της Ανάστασης τα πολλά βαρελότα φωτίζουν την νύκτα. Την επομένη του Πάσχα, γίνεται το κάψιμο του Ιούδα, ενός ομοιώματος παραγεμισμένο από εύφλεκτη ύλη, μπροστά στα μάτια των ντόπιων και των επισκεπτών του νησιού.

ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΟ - ΝΟΜΟΥ ΠΡΕΒΕΖΗΣ

Πριν την Μ. Εβδομάδα ασβέστωναν οι νοικοκυρές, τα σπίτια μέσα κι έξω στις αυλές και έκαναν γενική καθαριότητα. Μπουγάδιαζαν και λουλάκιαζαν τα ασπρόρουχα και τα δίπλωναν μέσα στις κασέλες ή τα καλάθια, για να είναι έτοιμα τη Λαμπρή.Τη Μ. Δευτέρα , Τρίτη και Τετάρτη, συνεχιζόταν οι προετοιμασίες.

Τα βράδια πήγαιναν πολλοί στην εκκλησία για τις ακολουθίες των ' αγρυπνιών', τις ' αλυγχτιές' όπως τις έλεγαν. Τα αγόρια μέχρι 12 χρονών έφτιαχναν πυροκροτήματα ('τρίγωνα' ή ' βαρελότα ') για να τα 'ρίξουν έξω από την εκκλησία το βράδυ της Μ. Πέμπτης και Παρασκευής καθώς και τις μέρες του Πάσχα στα χοροστάσια, την ώρα του χορού.

Την ημέρα της Μ. Παρασκευής τηρούνταν απ' όλους αυστηρή νηστεία.
Κατσαρόλα για μαγείρεμα δεν έμπαινε στην φωτιά. Το δε λάδι απαγορευόταν. Τα καφενεία λειτουργούσαν για λίγες ώρες και τα παιχνίδια απαγορευόταν. Οι καφετζήδες ' κρεμούσαν τον Φάντη'.

Το Μ. Σάββατο γινόταν οι τελευταίες προμήθειες των οικογενειών σε μπακάλικα είδη και κρέατα. Απαραίτητες ήταν και οι άσπρες λαμπάδες, μία για κάθε μέλος της οικογένειας και μία μεγαλύτερη για την εκκλησία. Όλα ήταν έτοιμα μέχρι το βράδυ για την Λαμπρή.
Έπεφταν νωρίς να κοιμηθούν για να σηκωθούν στις 2 μετά τα μεσάνυχτα που θα χτυπούσε η καμπάνα αναγγέλλοντας το χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης του Σωτήρα των ανθρώπων.«Η Πασχαλιά πλησιάζει να μπει στο χωριό καβάλα στο κουτσό γαΐδουράκι της» έλεγαν οι γιαγιάδες και οι μάνες στα παιδιά που περίμεναν με λαχτάρα να φάνε το καλό φαΐ.

Πάσχα ή Λαμπρή

Το Πάσχα ή η Λαμπρή άρχιζε με το ξημέρωμα της Κυριακής του Πάσχα στις 2 μετά τα μεσάνυχτα. Με το χτύπημα της καμπάνας της Παναγίας και μετά του Αι Γιώργη που λειτουργούσαν όλοι την νύχτα όλοι οι κάτοικοι ετοιμαζόταν να ' κρίνουν ' το Χριστός Ανέστη για να χαρούν το χαρμόσυνο νέο της ανάστασης του Κυρίου. Όλοι ντυμένοι με τα γιορτινά τους και με τις λαμπάδες στα χέρια ξεχύνονται στους δρόμους.

Οι Απάνω μαχαλιώτες για την εκκλησία τα Παναγίας κι οι κάτω μαχαλιώτες για τον Αι Γιώργη. Στις 3 η ώρα οι παπάδες έβαναν το 'ευλογητό' κι άρχιζε η τελετή της Ανάστασης που γινόταν μέσα στην εκκλησία. Η λειτουργία κρατούσε μέχρι που χάραζε χωρίς να αποχωρούσε κανείς. Στο τέλος όλοι αντάλλαζαν μεταξύ τους χαιρετίσματα ή και φιλήματα με τις ευχές 'Χριστός Ανέστη' και Αληθώς Ανέστη' 'χρόνια πολλά' και 'καλή καρδιά' και με την ευκαιρία αυτή χαιρετιόταν και ' κρένονταν' όσοι ήταν μεταξύ τους παρεξηγημένοι.

Ύστερα κατά συνήθεια κάθε οικογένεια δώριζε στον παπά από μία λειτουργία και από 2 - 5 κόκκινα αυγά και έφευγαν για το σπίτι τους με τις λαμπάδες αναμμένες, σχηματίζοντας στο πρέκι της εξώπορτας με τον καπνό της λαμπάδας το σημείο του σταυρού. Με τη λαμπάδα επίσης άναβαν και το καντήλι και ύστερα την έσβηναν.
Η ώρα ήταν περίπου 6 το πρωί όπου έφεγγε για τα καλά η μέρα.
Το πρώτο Λαμπριάτικο (πασχαλινό) τραπέζι, που ακολουθούσε σε λίγο, αποτελούνταν συνήθως από τηγανιτά συκωτάκια ή από βραστό κρέας. Η μαγειρίτσα και το αρνί στην σούβλα δεν υπήρχαν τότε.

Επίσης οι περισσότερες οικογένειες δεν συνήθιζαν να τρώνε κόκκινα αβγά την πρώτη ημέρα του Πάσχα, γιατί υπήρχε η πρόληψη ότι θα αρρώσταιναν τα ζωντανά τους από αβγόλιθο στο λαιμό.Το μεσημεριανό πασχαλιάτικο τραπέζι γινόταν σε κάθε σπίτι με επισημότητα στο 'σοφρά' (σινί). Ο πατέρας έκοβε το Λαμπρόψωμο κι η μάνα σερβίριζε το φαγητό, βραστό κρέας με σούπα ρύζι ή κοτόπουλο βραστό.

Το φαγητό συνοδευόταν και λίγο κόκκινο κρασί. Κατά τις 2 η ώρα το μεσημέρι, άρχιζε να χτυπάει η καμπάνα της Παναγίας με το διακριτικό αναστάσιμο χτύπημα, καλώντας το χωριό στην με το διακριτικό αναστάσιμο χτύπημα, καλώντας το χωριό στην απογευματινή ακολουθία της Αγάπης, που συνδυαζόταν με το πατροπαράδοτο και ωραιότατο έθιμο του ' Χορού της Λαμπρής' στο Μεσοχώρι.

Το έθιμο αυτό ήταν μόνο στα Λέλοβα και όχι στα άλλα χωριάΣτα σπίτια δεν έμενε κανείς εκτός από τους αρρώστους και τους 'λυπημένους' (πενθούντες), επίσης αναγκαστικά απουσίαζαν και οι τσοπάνηδες οι οποίοι έβγαιναν την δεύτερη μέρα της Λαμπρής για να δουν κόσμο και να χαρούν.

Κατά τις 3 η ώρα το μεσημέρι, όλο το χωριό βρισκόταν στο Μεσοχώρι, έξω από τον περίβολο της εκκλησίας.
Οι Απάνω μαχαλιώτες στο βορινό χοροστάσι και οι Κάτω μαχαλιώτες στο νότιο, που απείχαν μεταξύ τους 100 μέτρα. Στηνόταν σε λίγο ο πρώτος χορός στα 2 χοροστάσια, από άντρες, γυναίκες και παιδιά.
Συνήθως σ' αυτό τον πρώτο χορό λάβαιναν μέρος νέοι και μέσης ηλικίας χορευτές και δεν είχε μεγάλη επισημότητα, όπως ο χορός που θα ακολουθούσε μετά την απόλυση της εκκλησίας.
Το αξιοσημείωτο του χορού της Λαμπρής ήταν ότι ο χορός δεν γινόταν με 'βιολιά' (όργανα), αλλά με τραγούδια που τραγουδούσαν όλοι μαζί χορευτές χορεύοντας. Κι ακόμα, ότι τα τραγούδια αυτά ήταν μοναδικά για το χορό της Λαμπρής (Λαμπριάτικα) που δεν τραγουδιόνταν ούτε χόρευαν άλλη φορά μέσα στο χρόνο.

Ποτέ δεν αξιώθηκε μουσικό όργανο να τα παίξει, θαρρείς πως αυτό ήταν ασέβεια προς το Πάσχα. Γι' αυτό και τα έλεγαν «τραγούδια της Λαμπρής».
Ήταν παραδοσιακά και αναφερόταν στους κλέφτες και αρματωλούς του 1821, στους πολέμους τους με Τούρκους και Αρβανίτες, αλλά και στη φύση, στον έρωτα και σ' άλλους τομείς της ζωής του τόπου.
Μερικά ήταν και χιουμοριστικά και σκορπούσαν γέλια. Ο κάθε στίχος τους τραγουδιόνταν πρώτα από τους άντρες κι επαναλαμβανόταν ύστερα από τις γυναίκες, που αποτελούσαν δικό τους κύκλο μέσα από τον κύκλο των αντρών.Ο ρυθμός του χορού ήταν απλός σε όλα σχεδόν τα τραγούδια, σε τρία βήματα μπροστά, που τελείωναν με το αριστερό πόδι πεταγμένο μπροστά και ψηλά, και μ' ένα βήμα ύστερα πίσω.
Έτσι, οποιοσδήποτε ήθελε να χορέψει, τα κατάφερνε πολύ καλά, έστω κι αν δεν ήξερε χωρίς να αποτελεί παραφωνία στο σύνολο. Κάπου -κάπου μερικοί γερόντοι, χόρευαν και τραγούδια με βαρύ τσάμικο, με πηδήματα και φιγούρες ή που εναλλασσόταν ο πρώτος στίχος με τσάμικο κι ο δεύτερος με ρυθμό στα τρία.
Φυσικά, στον τσάμικο δεν υπήρχε συντονισμός κινήσεων και μόνο ο πρώτος έδειχνε τις χορευτικές του ικανότητες.
Γύρω από τα χοιροστάσια στεκόταν πολύς κόσμος κι αγνάντευε. Οι γονείς καμάρωναν τα παιδιά τους που χόρευαν.Κι ο χορός συνεχιζόταν μέχρι τις 4 η ώρα, κι ακόμα λίγο. Στο διάστημα αυτό η καμπάνα της εκκλησίας σιγούσε.

Κατόπι με το πανηγυρικό της χτύπημα άρχιζε να καλεί τον κόσμο στην εκκλησία. Ο χορός διαλυόταν αμέσως κι ο κόσμος κατέβαινε στο προαύλιο της εκκλησίας.
Όσοι χωρούσαν έμπαιναν μέσα στην εκκλησία και οι υπόλοιποι έμεναν στα χαγιάτια και σ' όλο το προαύλιο, που και αυτό γέμιζε ασφυκτικά.
Συνηθιζόταν τότε στα Λέλοβα, να διαβάζεται το Ευαγγέλιο την πρώτη μέρα, στην ακολουθία της Αγάπης, σε 3 γλώσσες, ελληνική, εβραϊκή και λατινική, από 3 παπάδες που στεκόταν ένας στην Ωραία Πύλη, ένας στον Άμβωνα κι ένας στο Δεσποτικό.
Μετά την απόλυση της εκκλησίας, όλος ο κόσμος συναθροιζόταν στα δύο χοροστάσια του Μεσοχωρίου, άλλοι να χορέψουν κι άλλοι να παρακολουθήσουν το χορό και να ψυχαγωγηθούν.
Τώρα ο χορός αυτός ήταν ο επίσημος της Λαμπρής και άνοιγε με τους παπάδες και τους γερόντους, που τους ακολουθούσαν πίσω άλλοι όλων των ηλικιών. Οι γνωστοί καλλίφωνοι έμπαινάν ανάμεσα εδώ κι εκεί από τους χορευτές για να διευθύνουν το τραγούδι.
Το ίδιο και οι καλλίφωνες γυναίκες στο γυναικείο κύκλο. Σχηματιζόταν 2 ως 4 χορευτικοί κύκλοι, οι εξωτερικοί από άντρες και οι εσωτερικοί από γυναίκες.

Η χαρά όλων ήταν απερίγραπτη. Τ' αγόρια 8-12 χρονών έσκαγαν ' τρίγωνα ' στο κέντρο του κύκλου.
Οι νιές κι οι νιοί καμάρωναν και γυρόφερναν διακριτικά τα μάτια τους, εδώ κι εκεί, μέσα και έξω από τον κύκλο του χορού, να συναντήσουν κάποια μάτια να τους κοιτάζουν, να ανακαλύψουν ποιοι και ποίες τους παρακολουθούν. Μα κι οι γονείς που είχαν αγόρια;
Και κορίτσια της παντρειάς, έψαχναν κι αυτοί με τα μάτια τους να δουν και να σημαδέψουν την κατάλληλη υποψήφια νύφη ή υποψήφιο γαμπρό.
Το ωραιότερο που συνέβαινε ήταν ότι αυτοί που κουμάνταραν το χορό και κανόνιζαν τη σειρά των χορευτών που θα έσερναν το χορό, προσπαθούσαν ώστε που θα έσερναν το χορό , άντρες - γυναίκες, αγόρια - κορίτσια να έχουν μεταξύ τους συγγενική σχέση ή άλλη σχέση ή υπήρχε μεταξύ τους κάποιο αίσθημα ή κάποια προξενολογήματα.
Τα περισσότερα προξενολογήματα στο χωριό ή αρραβώνες γινόταν μέσα στο Πάσχα γιατί δινόταν η ευκαιρία στους νέους και στις νέες να ιδωθούν και στοΜε το ηλιοβασίλεμα ο χορός διαλυόταν και μεταφερόταν στην 'Κόντρα' του Κάτω Μαχαλά.
Νέα συνάθροιση εκεί.
Στο ένα απ' τα δύο αλώνια, το νότιο έστηναν χορό οι άντρες και χωριστά στο βορινό έστηναν χορό οι γυναίκες. Συναγωνισμός κι εδώ και κόντρα ο ένας χορός με τον άλλο.
Γι' αυτό και τ' αλώνια αυτά τα ονόμασαν Κόντρα. Σ'αυτό χόρευαν νεότερες ηλικίες αντρών -γυναικών κι όχι γέροντες. Γύρα απ' τα αλώνια κι έξω από το δρόμο, άντρες και γυναίκες κάθε ηλικίας, παρακολουθούσαν το χορό και έκαναν τα σχόλια τους.
Ο χορός κρατούσε ώσπου έπεφτε η νύχτα. Τότε διαλυόταν όλοι και σκορπούσαν για τα σπίτια τους.Με τον ίδιο τρόπο και με μεγαλύτερο ενθουσιασμό, επαναλαμβανόταν οι χοροί στο Μεσοχώρι και στην Κόντρα τη δεύτερη και την τρίτη μέρα της Λαμπρής, τ' απογεύματα της Αγάπης.

Η δεύτερη μάλιστα μέρα συγκέντρωνε περισσότερο ακόμα κόσμο. Αυτή τη μέρα οι κοπέλες φορούσαν τα πιο καλά τους φορέματα. Το ίδιο έθιμο του χορού τηρούνταν και την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής. Το πρωί κατέβαιναν πολλοί στην Παναγία της Τύριας της Κρανιάς, που πανηγύριζε, και το απόγευμα, πάλι χορός και διασκέδαση στα χοροστάσια του Μεσοχωρίου. Άλλα έθιμα της Λαμπρής.Την πρώτη μέρα, έστελναν οι οικογένειες στα συγγενικά τους πρόσωπα αγόρια- κορίτσια, κουλούρια με αβγό κόκκινο.Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, οι άντρες κατά παρέες, περνούσαν από τα σπίτια φίλων και συγγενών ή και πολλών συγχωριανών τους, πριν από το μεσημέρι (11-12) και τους ευχόταν χρόνια πολλά. Τους προσφέρονταν ουζάκι, γλυκό του κουταλιού και κόκκινο αβγό.΄Σε παλιότερα χρόνια, την ημέρα του Πάσχα κα σε ειδική ιεροτελεστία, όσα ζευγάρια αντρών ήταν πολύ φίλοι γινόταν « αδελφοποιτοί».

Από το βιβλίο "Μνήμες από τα παραδοσιακά Λέλοβα" (το σημερινό Θεσπρωτικό) του Νικόλαου Παπαβασιλείου

ΧΙΟΣ

Ο ρουκετοπόλεμος είναι ένα παλιό Βρονταδούσικο έθιμο που έχει τις ρίζες του στους χρόνους της τουρκικής κατοχής.
Αρχικά, οι κάτοικοι των ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής, εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν αυτοσχέδια κανονάκια. Με το πέρασμα του χρόνου όμως αυτά εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες, βεγγαλικά, φτιαγμένα από νίτρο, θειάφι και μπαρούτι.
Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει αμέσως μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά.
Οι ποσότητες τα τελευταία χρόνια φτάνουν στις μερικές χιλιάδες και το θέαμα που δημιουργείται από τις ρουκέτες που εκτοξεύονται στον ουρανό του Βροντάδου το βράδυ της Ανάστασης είναι φαντασμαγορικό.
Πολύς είναι ο κόσμος που επιλέγει να περάσει το Πάσχα στην Χίο για να δει αυτό το μοναδικό θέαμα.
Τα τελευταία χρόνια έχουν ληφθεί μέτρα για την προστασία των παρευρισκομένων, έτσι ώστε να διασωθεί το έθιμο.

ΜΕΓΑΡΑ

Εδώ την Τρίτη ημέρα του Πάσχα γιορτάζεται ο "Χορός της Τράτας". Κατά την παράδοση, οι κάτοικοι ζήτησαν από τον Πασά να τους επιτρέψει να κτίσουν ένα εκκλησάκι. Ο πασάς έδωσε την άδεια, με την προϋπόθεση όμως, να αρχίσουν το κτίσιμο της εκκλησίας το πρωί και να το τελειώσουν το βράδυ, διαφορετικά θα τους εκτελούσε.

Οι κάτοικοι κατάφεραν να τελειώσουν το κτίσιμό της το μεσημέρι και την αφιέρωσαν στον Άγιο Ιωάννη τον Γαλιλαίο. Από τότε και στο σημείο αυτό, μετά την θεία λειτουργία, γίνονται εκδηλώσεις όπου συγκεντρώνονται παραδοσιακά συγκροτήματα και οργανοπαίχτες Μεγαρείς και χορεύουν τον χορό της Τράτας.

ΣΚΙΑΘΟΣ

Αξίζει να τονιστεί ότι η Σκιάθος είναι από τις ελάχιστες περιοχές της Ελλάδας όπου τηρείται το Αγιονορίτικο Τυπικό, όσον αφορά στις ώρες που γίνονται οι ακολουθίες των Εκκλησιών.
Έτσι η βραδινή ακολουθία του Επιταφίου, ξεκινά τα ξημερώματα του Μ. Σαββάτου. Γύρω στις 4 το πρωί βγαίνουν οι Επιτάφιοι για περιφορά.
Ένας τελάλης, ο "προεξάρχοντας" απαγγέλλει δυνατά τους θρηνητικούς ψαλμούς και πίσω με τους ψαλτάδες ψάλλει κι ο κόσμος όλος μαζί. Ο Επιτάφιος κατεβαίνει μέσα από τα γραφικά στενάκια και τα καλντερίμια του νησιού.
Όλα τα σπίτια είναι φωταγωγημένα, ενώ στις αυλές τα αναμμένα κεριά και το λιβάνι που καίει, μοσχοβολάει, δημιουργώντας μία ιδιαίτερη ατμόσφαιρα.
Φτάνοντας στην εκκλησία των τριών Ιεραρχών, ενώνονται οι πιστοί των δύο εκκλησιών και όλοι μαζί συνεχίζουν την περιφορά σε ολόκληρο το νησί κι επιστρέφουν στις εκκλησίες γύρω από στις 5.30 το πρωί.
Εκεί γίνεται από τους ιερείς η αναπαράσταση της "εις Άδου Καθόδου" του Χριστού και ενώ ψάλλεται το "άρατε πύλες", ο ιερέας ανοίγει χτυπώντας δυνατά το πόδι του, την εξώθυρα του Ιερού Ναού.
Σε λίγο ξημερώνει, μα κανείς δεν θα κοιμηθεί μια που η μέρα του Μ. Σαββάτου προορίζεται για τις τελευταίες προετοιμασίες πριν την Ανάσταση.

Ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ

Όταν σταυρώθηκε ο Χριστός η Παναγία καθόταν στην παρηγοριά, στο τραπέζι που γίνεται μετά τις κηδείες. Πέρασε μια καλογριά την είδε και σχολίασε: "Ποιος είδε γιο στο σταυρό και μάνα στο τραπέζι." Η Παναγία ακούγοντας την της είπε: "Σύρε, μάνα Καλή, μήτε να ψάλλεσαι, μήτε να λειτουργιέσαι.
Αν κρεμασθώ εγώ, θα κρεμασθούν μανάδες κι αν πνιγώ εγώ, θα πνιγούν μανάδες. Μονάχα κάθομαι στην παρηγοριά για να παρηγορηθούν όλες οι μανάδες". Η μάνα Καλή έφυγε μετανιωμένη και λυπημένη και γι αυτό ενώ υπάρχει Αγία Καλή δεν λειτουργιέται. Αυτή η παράδοση ζωντανεύει κάθε Μεγάλη Παρασκευή.

Και είναι η Μεγάλη Παρασκευή μέρα αργίας και νηστείας. Ημέρα πένθους. Πολλοί πίνουν ξύδι για την αγάπη του Χριστού, στην Κρήτη μάλιστα βράζουν σαλιγκάρια και πίνουν το ζουμί τους, που είναι σα χολή. Στην Κορώνη δε Βάζουν τίποτα στο στόμα τους. Εκείνη τη μέρα κανένας δεν κάρφωνε: "Μάστορης-ξεμάστορης καρφί δεν εκάρφωνε" γιατί ο γύφτος σταύρωσε με καρφιά το Χριστό.

Κοντά στο μεσημέρι, οι κοπέλες στολίζουν τον Επιτάφιο με λουλούδια, που έχουν στείλει από τα σπίτια.
Όλα τα ανοιξιάτικα λουλούδια. Βιολέτες, τριαντάφυλλα, μενεξέδες. Φτιάχνουν στεφάνια και γιρλάντες, ενώ ψέλνουν το μοιρολόγι της Παναγίας. Όλοι προσκυνάνε τον Επιτάφιο και οι γυναίκες και τα παιδιά, "για να τους πιάση η χάρη", περνάνε από κάτω.
Το βράδυ γίνεται η περιφορά του Επιταφίου. Σε μερικά μέρη, την ώρα εκείνη, ανάβουν φωτιές και καίνε τον Ιούδα".
Οι γυναίκες, στο Μελιγαλά, άναβαν μπροστά στην πόρτα τους από νωρίς κληματόβεργες και όταν ήταν να περάσει ο Επιτάφιος έριχναν στη θράκα μοσχολι'βα-νο και μοσχοβόλαγε ο τόπος. Στις Σέρρες έβαζαν μπροστά στην πόρτα τους, πάνω σε ένα τραπέζι, την εικόνα του Χριστού, στολισμένη με λουλούδια και δίπλα άναβαν κεριά και λιβάνι.
Μέσα σε ένα πιάτο είχαν φυτεμένη φακή ή κριθάρι που μόλις είχε αρχίσει να βγαίνει.
Παρόμοια φυτά τοποθετούσαν και οι γυναίκες στην αρχαιότητα, στη γιορτή του Άδωνη. Το έθιμο "των Αδώνιδος κήπων". Σε νεκροκρέβατο, τοποθετούσαν το κέρινο ομοίωμα του πρόωρα χαμένου Άδωνη και μέσα σε αγγεία είχαν φυτά που πολύ γρήγορα Βλάσταιναν αλλά και το ίδιο γρήγορα μαραίνονταν, όπως εκείνος και η άνοιξη την οποία εκπροσωπούσε.

Στη Μυτιλήνη, άμα τελειώσει η περιφορά, "αρπάζουν" τα λουλούδια, γιατί πιστεύουν πως κλεμμένα έχουν πιο θαυματουργές ιδιότητες. Τα "Χριστολούλουδα" τα φυλάνε για το καλό. Με αυτά γιατρεύουν τον πονοκέφαλο, τα κάνουν φυλαχτά και με αυτά γαληνεύουν τη θάλασσα όσοι ταξιδεύουν.
Στην Ύδρα κάνουν το "έθιμο της δέησης".
Τα παλικάρια βγάζουν τα παπούτσια και τις κάλτσες και μπαίνουν με τον Επιτάφιο στη θάλασσα.
Τον ακουμπάνε στο νερό και ο ' παπάς κάνει δέηση για τους ταξιδεμένους. Στην Αθήνα, σκούπιζαν από νωρίς και κατάβρε¬χαν τους δρόμους για να περάσει ο Επιτάφιος και όταν πλησίαζε, έβγαιναν όλοι στις πόρτες τους με ένα κεραμίδι που είχε κάρβουνο αναμμένο και λιβάνι.
Στη Νάξο, δε φιλάνε, εκείνη τη μέρα, γιατί με το φιλί του πρόδωσε ο Ιούδας το Χριστό, δε σφάζουν, για το αίμα του Χριστού, δεν καρφώνουν γιατί καρφώθηκε ο Χριστός, δε γελάνε..

Τα κόκκινα αυγά

Το αυγό, πανάρχαιο σύμβολο της γένεσης του κόσμου, της γέννησης της ζωής, το συναντάμε σε πολλές λατρείες, τόσο πρωτόγονες, όσο και περισσότερο εξελιγμένες. Έχει μέσα του δύναμη ζωική και πίστευαν πως μπορούσε να την μεταδώσει στους ανθρώπους, τα ζώα, τα φυτά. Τα χρωματιστά αυγά και ιδιαίτερα τα κόκκινα μνημονεύονται για γιορταστικούς σκοπούς, στην Κίνα ήδη από τον 5ο αιώνα και στην Αίγυπτο από το 10ο.

Γιατί όμως βάφονται κόκκινα τα αυγά;

Η παράδοση λέει πως: "Όταν είπαν πως αναστήθηκε ο Χριστός, κανείς δεν το πίστευε. Μια γυναίκα, που κρατούσε στο καλάθι της αυγά, φώναξε: "Μπορεί από άσπρα να γίνουν κόκκινα;" Και, ώ του θαύματος έγιναν!"

Μερικοί πιστεύουν ότι τα αυγά βάφονται κόκκινα σε ανάμνηση του αίματος του Χριστού, που χύθηκε για εμάς τους ανθρώπους.
Κόκκινο είναι και το χρώμα της χαράς. Χαράς για την Ανάσταση του Χριστού. Είναι παράλληλα όμως και χρώμα αποτρεπτικό. Κόκκινες βελέντζες και κόκκινα μαντίλια κρεμούσαν τη Μεγάλη Πέμπτη στην Καστοριά οι γυναίκες για το καλό. Κόκκινο πανί έβαφαν μαζί με τα αυγά τους στη Μεσημβρία και το κρεμούσαν στο παράθυρο για σαράντα μέρες, για να μην τους πιάνει το μάτι.

Το βάψιμο των αυγών γινόταν τη Μεγάλη Πέμπτη γι αυτό και τη λέγαν Κόκκινη Πέφτη ή Κοκκινοπέφτη. Παλιότερα το συνήθιζαν κι αποβραδίς, πάντοτε όμως τα μεσάνυχτα, με το ξεκίνημα της νέας μέρας. Καινούρια πρέπει να ήταν η κατσαρόλα που θα έβαφαν τα αυγά και ο αριθμός τους ορισμένος και τη μπογιά τη φύλαγαν σαράντα μέρες και δεν την έχυναν, ακόμα και τότε, έξω από το σπίτι.
Τα χρώματα για τα αυγά τα έφτιαχναν από διάφορα φυτά. Από κρεμμύδια γινόταν το μελί, από άχυρο ή από φύλλα αμυγδαλιάς το κίτρινο, το ανοικτό κόκκινο από παπαρούνες. Αργότερα τα αγόραζαν, το κόκκινο όμως χρώμα ήταν και είναι πάντα το πιο αγαπημένο.

Το πρώτο αυγό που έβαφαν ήταν της Παναγίας και το έβαζαν στο εικονοστάσι. Με αυτό σταύρωναν τα παιδιά από το κακό το μάτι. Σε μερικά μέρη έβαζαν σε ένα κουτάκι τόσα αυγά όσα ήταν τα μέλη της οικογένειας και τα πήγαιναν το βράδυ στην εκκλησία, για να διαβαστούν στα 12 Ευαγγέλια. 

Τα άφηναν κάτω από την Αγία Τράπεζα ως την Ανάσταση και τότε καθεμιά έπαιρνε τα δικά της.

 Αυτά τα αυγά ήταν "ευαγγελισμένα" και τα τσόφλια τους τα παράχωναν στους κήπους και τις ρίζες των δέντρων για να καρπίσουν.
Παρόμοια τύχη είχαν και τα αυγά που έκαναν οι κότες τη Μεγάλη Πέμπτη. Άμα η κότα ήταν μαύρη, ακόμα καλύτερα. 

Είχαν θαυμαστές ιδιότητες και μπορούσαν να διώξουν κάθε κακό. Τα αυγά τα Μεγαλοπεφτιάτικα περνούσαν τον πονόλαιμο, φύλαγαν το αμπέλι από το χαλάζι, έδιωχναν μακριά το σκαθάρι.

Οι γυναίκες και τα κορίτσια στόλιζαν τα αυγά, τα "έγραφαν", τα "κεντούσαν".

Πάνω στα άσπρα αυγά έγραφαν με λειωμένο κερί ευχές, σχεδίαζαν σκηνές από τη ζωή του Χριστού, πουλιά κ.ά. Έριχναν μετά τα αυγά στην κόκκινη μπογιά και μέχρι να λειώσει το κερί έμεναν τα γράμματα και τα σχέδια άσπρα.

 Τα "ξομπλωτά" ή "κεντημένα" αυγά, που τα λέγαν στη Μακεδονία και "πέρδικες, μια και συχνά είχαν πάνω τους πουλιά, ή ίσως και γιατί ξεχώριζαν, όπως κι οι πέρδικες, για την ομορφιά τους, θύμιζαν συχνά μικρογραφίες. Το ένα ήταν καλύτερο από το άλλο.

Αυτά έστελναν δώρο οι αρραβωνιασμένες στο γαμπρό και οι βαφτισιμιές στους νονούς και τις νονές τους, σε όλα τα αγαπημένα πρόσωπα.

Άλλοτε πάλι τα κορίτσια πρόσθεταν στα αυγά φτερά από χρωματιστό χαρτί, ουρά και μύτη από ζυμάρι και τα κρεμούσαν στο ταβάνι, έτοιμα να πετάξουν.

Πηγές: patriotaki.com, glixouri.blogspot.com, thesprotiko.gr, inzante.gr, orthodox-world.pblogs.gr, teamgr.gr