Οικονομική κρίση και Αυτοκτονίες

Κάποιες μελέτες που διάβασα πρόσφατα μιλούν για αύξηση, σε παγκόσμια κλίμακα, των αυτοκτονιών.

Το φαινόμενο παρατηρήθηκε και στη χώρα μας.

 Μια πρόσφατη έρευνα των Kristian Wahlbeck and Mareike Awolin, με τίτλο: Επίδραση της Οικονομικής κρίσης σε Κατάθλιψη και  Αυτοκτονία στην Ευρώπη, μας δείχνει ότι όπως και στην Αμερική, πολλοί Ευρωπαίοι αυτοκτονούν λόγω οικονομικής καταστροφής εξαιτίας της κρίσης.

Αυτοκτονούν περισσότεροι άνδρες από γυναίκες και  η κατηγορία ατόμων που πλήττεται περισσότερο από κατάθλιψη και αυτοκτονίες, είναι αυτή των ανέργων.

 Η ανεργία προκαλεί σοβαρές διαταραχές στην ψυχική υγεία.

Πέρα από την οικονομική φτώχεια, απουσιάζουν και μη οικονομικά πράγματα όπως το κοινωνικό κύρος (που παίζει πολύ σοβαρό ρόλο στην ψυχική μας υγεία), η αυτο-εκτίμηση, η σωματική και πνευματική δραστηριότητα, η χρήση των ταλέντων.

Έχουμε συχνά αναφερθεί εδώ στον Μάσλοου, οπότε θα χρησιμοποιήσω την ορολογία του, που νομίζω ότι είναι αρκετά περιγραφική, δεν εκπληρώνονται οι βασικές ανάγκες των ατόμων. Ξεκινούν με όνειρα κι ελπίδες, ν’ αλλάξουν τα πράγματα προς το καλύτερο, αλλά τελικά δεν τα καταφέρνουν, παραιτούνται, πέφτουν σε κατάθλιψη και συχνά αυτοκτονούν.

Αυτό που παρατηρήθηκε (μιλάμε για έρευνες ετών) στους ανέργους ήταν: ψυχολογικές διαταραχές, κατάχρηση αλκοόλ και αύξηση των αυτοκτονιών.  

Αυτό είχε ήδη παρατηρηθεί και σε προηγούμενες έρευνες, η ανεργία επιδρά πολύ αρνητικά στον ψυχισμό των ατόμων.

Ανάμεσα στους ανέργους που αυτοκτονούν, υπάρχει σίγουρα ένα ποσοστό ατόμων με αδύναμο χαρακτήρα, που δεν μπόρεσαν να τα βγάλουν πέρα, αλλά ο κίνδυνος αυτοκτονίας λόγω ανεργίας είναι πολύ μεγάλος για όλους, ακόμα και για τους πολύ δυνατούς.
Αφού μιλάμε για Ευρώπη, ας δώσω λίγο περισσότερα στοιχεία που μας ενδιαφέρουν. Το 2005, το 10% των νοικοκυριών δανείστηκαν χρήματα και σήμερα τα χρωστάνε.  

Άνθρωποι, προερχόμενοι κυρίως από την μεσαία τάξη, θα βρεθούν σε καθεστώς κακουχίας που θα είναι πρωτόγνωρη γι’ αυτούς και θα κινδυνεύσουν από κατάθλιψη κι αυτοκτονία, πολύ περισσότερο από το προλεταριάτο και τους παραδοσιακούς, συνηθισμένους στην κακουχία, φτωχούς. Αυτές είναι προβλέψεις του 2009 και όπως βλέπουμε επαληθεύονται.

Τι γίνεται όμως στη χώρα μας; Διαβάζω στο άρθρο του Κώστα Λώλη, διευθυντή της  Ψυχιατρικής Κλινικής του Σισμανογλείου Νοσοκομείου, που δημοσιεύθηκε στο:(( http://www.psychology-blog.gr/uncategorized/oikonomikh-krish-kai-autoktonies-sthn-ellada.html) ότι το έτος 2010 διπλασιάσθηκαν οι αυτοκτονίες στην Ελλάδα. Ο διπλασιασμός αυτός οφείλεται προφανώς στην οικονομική κρίση.

Αυτοκτονούν κυρίως επιχειρηματίες που επτώχευσαν και άνεργοι που δεν άντεξαν άλλο, ηλικίας 35-50 ετών. Αν και στη χώρα μας οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι συχνότερες στις γυναίκες, οι άνδρες τα καταφέρνουν καλύτερα και πεθαίνουν 3 φορές περισσότερο από τις γυναίκες. Το 90% των αυτοχείρων έχει σοβαρή σωματική ή ψυχική νόσο, συνήθως κατάθλιψη.

Η πτώχευση, η οικονομική ανέχεια, η ανεργία, δημιουργούν παρατεταμένο στρες το οποίο είναι αποδεδειγμένα επιζήμιο για τον ανθρώπινο ψυχισμό.

Αυτό αποδείχθηκε περίτρανα στη διάρκεια του ΄Β Παγκοσμίου Πολέμου με απεχθέστατα βασανιστήρια της Γκεστάπο που προκαλούσαν παρατεταμένο στρες στα θύματα (το γνωστό βασανιστήριο της σταγόνας, απαγόρευση ύπνου, κλπ). Όταν για χρόνια πηγαίνουν όλα από το κακό στο χειρότερο, χωρίς ελπίδα ανάκαμψης, τότε η αυτοκτονία, η ιδέα της, αρχίζει να μας επισκέπτεται.

Η φτώχεια, όπως έχει παρατηρηθεί από πολύ παλιά, δεν έρχεται ποτέ μόνη, αφού προκαλεί ένα σωρό άλλα, σοβαρά προβλήματα. Συχνά, εξαιτίας της κλονίζεται ο γάμος, αποδεικνύονται εντελώς ανεπαρκείς και ψεύτικες οι φιλίες, έχεις μεγάλη ανάγκη, πέφτεις στα γόνατα και παρακαλάς,  και οι άλλοι σου γυρνούν αδιάφορα την πλάτη... Δεν πιστεύεις στα μάτια σου, όμως ο κόσμος γύρω σου αδιαφορεί εντελώς για σένα, αισθάνεσαι μόνος, αβοήθητος, χωρίς ελπίδα. Σου έρχεται παραζάλη, βυθίζεσαι σε αυτή την αίσθηση ματαιότητας (όπου τίποτα δεν αξίζει τον κόπο) και μερικές φορές η αυτοκτονία μοιάζει όντως να είναι η μόνη διέξοδος για να ξεφύγει κανείς από τα δεινά της ανέχειας, της έλλειψης κύρους στην κοινωνία, της έλλειψης συντρόφου και αγάπης, της έλλειψης συναισθηματικού δεσίματος που τόσο πολύ ποθούν οι άνθρωποι.

Δεν μπορώ να πω ότι έμαθα κάτι παραπάνω, διαβάζοντας αυτές τις έρευνες (να προσθέσω και την Έρευνα του Οργανισμού Παγκόσμιας Υγείας, για όσους ενδιαφέρονται: http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/134999/e94837.pdf|).

Ξέρουμε, χρόνια τώρα, ότι σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, αυξάνεται το ποσοστό των αυτοκτονιών. Όπως και το ότι σε περιόδους πολέμου, αυξάνονται οι βιασμοί.Είναι μια στατιστική αλήθεια, για να το πω έτσι.  Οι στατιστικές μας λένε ότι ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των ανθρώπων που αυτοκτονούν, είναι άρρωστοι, πάσχουν από ψυχική ή σωματική διαταραχή. Ένα άλλο ποσοστό όμως ανήκει στην κατηγορία αυτών που δεν είναι σωματικά ή ψυχικά άρρωστοι, αλλά που ξαφνικά, έχασαν τα πάντα. Δεν έχασαν μόνο τα λεφτά τους, έχασαν, κυρίως, την υπόληψή τους, το κύρος, το “πρόσωπο”, που είχαν στην κοινωνία. Μπορούμε να προσθέσουμε και το αυτονόητο, ότι έχασαν και τον αυτο-σεβασμό τους, αφού αυτοκτόνησαν...

Ο άνθρωπος αυτός  ταυτίζεται με τα υπάρχοντά του και άμα του πάρεις τα υπάρχοντά του, δεν μένει τίποτα, ο άνθρωπος αυτός δεν έχει πραγματικό εγώ, είναι απόλυτα ταυτισμένος με πράγματα εξωτερικά από τον ίδιο. Έχει μάθει να κερδίζει τον σεβασμό των άλλων επιδεικνύοντας τον πλούτο του και μόνο. Η γυναίκα του τον αγαπάει  για τον πλούτο του και όσα αυτός της εξασφαλίζει. Οι γκόμενες τον αγαπάνε για τα λεφτά του, όπως ακριβώς και οι φίλοι του. Ο άνθρωπος αυτός είναι διχασμένος, αλλοτριωμένος, όπως θέλετε πείτε τον, αλλά δεν είναι χαζός, ξέρει πολύ καλά, συνειδοτοποεί βαθύτατα, ένα πράγμα: ότι χωρίς λεφτά, είναι ένα τίποτα. Ποιο είναι το επόμενο βήμα αυτής της συνειδητοποίησης; Η αυτοκτονία βέβαια...

Οι στατιστικές δεν το γράφουν έτσι, αλλά το αφήνουν να εννοηθεί. Αυτοκτονούν σωρηδόν οι νεόπλουτοι, εξάλλου το βλέπουμε και με τα μάτια μας. Άνθρωποι που πλούτισαν ξαφνικά, επένδυσαν τα χρήματά τους και  τα πολλαπλασίασαν,  και στη συνέχεια τα έχασαν, και πάλι εντελώς ξαφνικά. Στις στατιστικές αναγράφονται ως “θύματα της πιστωτικής οικονομίας”. Πίστεψαν, με θρησκευτική ευλάβεια, στις πιστωτικές κάρτες και τώρα αυτοκτονούν, γιατί τα έχασαν όλα.

Αντιδρώ ιδιαίτερα σε αυτό το “τα έχασαν όλα”.

Άμα χάνεις τα λεφτά σου, δεν τα χάνεις όλα, έχεις την ίδια τη ζωή σου, έχεις τις εμπειρίες και τις γνώσεις σου, έχεις φίλους και συγγενείς που συμπάσχουν μαζί σου και θα σε βοηθήσουν, αν βέβαια βοηθήσεις κι εσύ τον εαυτό σου.

Κι έχεις και τη δύναμη να ξαναρχίσεις από την αρχή. Ή μήπως δεν την έχεις;

Η αυτοκτονία λόγω χρέους, όπως και κάθε αυτοκτονία, είναι απόδειξη αδυναμίας. Το χρήμα βοηθά πάρα πολύ για να κρύψει την κενότητα ορισμένων. Τους το αφαιρείς και καταρρέει ο κόσμος τους, χειροδικούν, ξέρουν καλά ότι δεν έχουν τη δύναμη για να παλέψουν άλλο, η προσπάθεια “δεν αξίζει τον κόπο”.
Τι αξίζει τον κόπο, άραγε; 

Σίγουρα αξίζουν τον κόπο οι ειλικρινείς και θερμές συναισθηματικές σχέσεις, για να δώσω ένα παράδειγμα. Αν ο νεόπλουτος τα έχανε όλα, αλλά είχε μια τέτοια σχέση, δεν θ’ αυτοκτονούσε. Αλλά πάλι, αν είχε μια τέτοια σχέση, δεν θα ήταν και νεόπλουτος...

Ίσως ο τρόπος που ζούμε, να προκαλεί τη μοίρα μας. Ο χαζοχαρούμενος, που δεν ξέρει πού να σταματήσει, τα χάνει όλα ξαφνικά, γιατί επένδυσε σε φούμαρα. Απ’ όσο διαβάζω σε άρθρα οικονομολόγων, το πρόβλημα του καπιταλισμού, τη δεκαετία του 1970, όπου υπήρχε κρίση λόγω μεγάλης μείωσης των μισθών, ήταν το πώς θα πωληθούν τα εμπορεύματα όταν δεν υπάρχει αγοραστική δύναμη.

 Η ευφυής λύση ήταν: “Δώστε πίστωση σε όλους”. Έτσι λένε δημιουργήθηκε η πιστωτική οικονομία που κορυφώθηκε τις δεκαετίες 1989-1990 για να καλύψει το κενό ανάμεσα στο πραγματικό εισόδημα και την αγοραστική δύναμη.

Αυτό που γίνεται στις μέρες μας, μέρες μεγάλης οικονομικής κρίσης, ανάμεσα σε άλλα πράγματα, είναι μια επαναδιαπραγμάτευση των πραγματικών αξιών της ανθρώπινης ζωής.

Γίνεται έμμεσα, την βλέπω συχνά και μέσα στους Διαλόγους, κυρίως στα σχόλια, αλλά την ακούω και στην καθημερινότητά μου. 

Γνωρίζω καλά προσαρμοσμένους ανθρώπους, που ζουν σχετικά άνετα, να ρωτάνε τι είναι καλό; Τι είναι καλοσύνη; Τι είναι αμαρτία; Τι είναι δικαιοσύνη; Γιατί δεν πάνε στη φυλακή αυτοί που τα φάγανε; Το ένα φέρνει το άλλο και συχνά τα πράγματα φτάνουν στα άκρα, από κάθε άποψη, αλλά αυτό που είναι προφανες, είναι ότι οι άνθρωποι, κάθε τάξης, ζητούν εξηγήσεις που ποτέ δεν παίρνουν.

Ίσως έφτασε η ώρα να ξυπνήσουμε από τον ατομικό μας ύπνο, ο καθένας, και να κοιτάξουμε γύρω μας. Δεν ζούμε μόνοι και μια λίγο αντικειμενική παρατήρηση μπορεί να μας δείξει πόσο χειρότερα είναι άλλοι από εμάς τους ίδιους. 

Κάποιοι φίλοι μου μίλησαν περί κοινωνικής αλληλεγγύης και μου είπαν ότι η στιγμή της πραγματικής αλλαγής θα έρθει όταν νιώσουμε όλοι ότι είναι υποχρέωσή μας και σταματήσουμε να τη φορτώνουμε στους ώμους του κράτους και της εκκλησίας.

Είναι καιρός για συνεργασία ατόμων.

Μας χωρίζουν πολλά, κυρίως οι ιδολογίες μας, αλλά μας ενώνουν και πολλά. Η συννενόηση δεν είναι και τόσο δύσκολη, αν τη θελήσουμε. Συνήθως, μετά τη συννενόηση έρχεται η συμφωνία και τότε ακολουθεί η δράση.

Ενεργοποιούνται τα άτομα, που θα έλεγε και ο Μάσλοου, προσπαθούν να κάνουν το καλό (όπως το εννοούν βέβαια, αλλά συνήθως είναι αυτονόητο) για την δική του αξία και όχι για κάποια ανταμοιβή.

Η μεγάλη τέχνη της ζωής είναι να βγάζεις πάντα κάτι καλό από το κακό. Αν ο αυτόχειρας παραδεχόταν ότι παραμυθιάστηκε, ότι παρασύρθηκε από τον εγωισμό και τις ψευδαισθήσεις του, δεν θα αυτοκτονούσε, θα ματάνοιωνε. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι θα έβλεπε καλά πως ο ίδιος έφταιγε και τώρα θα μαζέψει το κουράγιο και την πληγωμένη περηφάνεια του και θα δει τον κόσμο διαφορετικά, έτσι όπως αυτός είναι. Ο κόσμος δεν υπάρχει μόνο στη φαντασία μας... ο κόσμος δεν είναι μόνο τα υπάρχοντά μας...

Θα κλείσω λέγοντας ότι δεν είμαστε αυτά που έχουμε, είμαστε αυτό που είμαστε και πως υπάρχουν πάντα άνθρωποι, είτε ομοιοπαθείς είτε ανώτερου συναισθηματικού κόσμου, που θα εκτιμήσουν αυτό που είμαστε.  Όπως ακριβώς κι εμείς εκτιμούμε άλλους.   

Αν η κύρια επίπτωση του Καπιταλισμού είναι η αποξένωση των ανθρώπων, ας του αντισταθούμε, αφού μας οδήγησε ξεκάθαρα εδώ που μας οδήγησε, εφαρμόζοντας, εξασκώντας, την ανθρωπιά μας. Γι’ αυτήν διψά ο κόσμος, γι’ αυτήν αυτοκτονούν οι νεόπλουτοι κι οι άνεργοι και όποιοι άλλοι.
dialogoi.enet.gr