"... Κρήτη μ’ η Μεραρχία σου, αν ήτανε κοντά σου, το Γερμανό θα ν’ έθαφτες μέσα στα χώματά σου.Κρήτη μου όμορφο νησί, που ‘γραψες Ιστορία, Δίχως στρατό πολέμησες μιαν αυτοκρατορία!Τση Κρήτης τ’ Άγια Χώματα, όπου κι ανέν τα σκάψεις, Αίμα παλικαριών θα βρεις, κόκκαλα θα ξεθάψεις..."
Ως μάχη της Κρήτης έχει επικρατήσει να ονομάζεται η εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων στη Κρήτη και η κατάληψη της, κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η μάχη της Κρήτης αποτέλεσε ένα σπουδαίο πολεμικό γεγονός και κράτησε 11 μέρες από τις 20-31 Μαίου του 1941. Στους Γερμανούς εισβολείς εκτός από τις Ελληνικές και συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις (βρετανοί, Νεοζηλανδοί, Αυστραλοί) αντιστάθηκαν με ότι μέσο διέθεταν οι κάτοικοι της Κρήτης. Αυτή η αντίσταση των κατοίκων είναι από μόνη της ξεχωριστή για τα στρατιωτικά δεδομένα και μπορεί να συγκριθεί μόνο με την εποποιία του Στάλινγκράντ.
Το σχέδιο που οργάνωσε το Γερμανικό επιτελείο για την κατάληψη της Κρήτης είχε το κωδικό όνομα Merkur (Ερμής) και ήταν ένα προχωρημένο για την εποχή σχέδιο καθώς στηρίζονταν στην χρησιμοποίηση ενός επίλεκτου σώματος 14.000 αλεξιπτωτιστών σαν πρώτη δύναμη κρούσης, με επικεφαλής τον αντιπτέραρχο Στούντεντ αλλά και δυνάμεων τεθωρακισμένων και πεζικού που μεταφέρθηκαν στο νησί με μεταγωγικά αεροπλάνα. Γενικός διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων είχε οριστεί ο Νεοζηλανδός Στρατηγός Φράιμπεργκ. Πρίν από την επιχείρηση της κατάληψης, η γερμανική αεροπορία είχε εξαπολήσει μεγάλης κλίμακας βομβαρδισμούς των κρητικών πόλεων και των στρατηγικών σημείων του νησιού.
Η επιχείρηση της κατάληψης ξεκίνησε το πρωί της 20ης Μαίου 1941. Η βασική επιδίωξη των επιτιθέμενων ήταν η κατάληψη των αεροδρομίων του νησιού και η δημιουργία προγεφυρωμάτων για την μεταφορά μεγαλύτερου όγκου στρατευμάτων και εξοπλισμού. Αυτό που έγινε από την πρώτη στιγμή που φάνηκε ο πρώτος Γερμανός αλεξιπτωτιστής στο κρητικό ουρανό είναι απίστευτο. Οι κρητικοί χωρίς να υπάρχει κανένα οργανωμένο σχέδιο που να τους συμπεριλαμβάνει στον αμυντικό σχεδιασμό και σχεδόν άοπλοι, αυθόρμητα, όπως έκαναν για αιώνες απέναντι στον οποιοδήποτε κατακτητή, ξεκινούν μια πεισματική άμυνα με αποτέλεσμα από το πρώτο κύμα των 3000 αλεξιπτωτιστών να μη μπορέσουν να φτάσουν στους αντικειμενικούς στόχους τους παρά ελάχιστοι.
Οι Κρητικοί συνήργησαν αποφαστικά στην εξουδετέρωση των γερμανών αλεξιπτωτιστών την πρώτη μέρα της εισβολής αλλά και σε κάθε επιχείρηση που έκαναν οι γερμανοί για να καταλάβουν οποιοδήποτε τμήμα του νησιού. Η εκδικητική μανία των γερμανών για την αντίσταση που συνάντησαν ξέσπασε σε ομαδικές εκτελέσεις Κρητικών αμέσως μετά την κατάληψη του νησιού. Στην Κρήτη τα γερμανικά στρατεύματα συνάντησαν για πρώτη φορά μια συγκλονιστική λαική αντίσταση, αυτή την αντίσταση που θα συναντούσαν έκτοτε μπροστά τους σε αρκετές από τις ευρωπαικές χώρες που θα καταλάμβαναν. Η αντίσταση των Κρητικών ήταν ο προάγγελος της Ελληνικής Εθνικής αντίστασης, αλλά και της Γαλλικής και της αντίστασης των Γιουγκοσλάβων και των Ρώσων.
Πάρα πολλοί ιστορικοί αναφέρονται στα λάθη της συμμαχικής ηγεσίας που δεν μπόρεσε να οργανώσει αποτελεσματικότερα την άμυνα της Κρήτης ώστε να αποτελέσει ένα απόρθητο φρούριο, αλλά πιθανά αυτό δεν ήταν στα συμμαχικά επιτελικά σχέδια και απλώς χρησιμοποίησαν την Κρήτη για να καθυστερήσουν μόνο τα γερμανικά στρατεύματα.
Η σημασία της Μάχης της Κρήτης ήταν πολύ μεγάλη καθώς εξαιτίας της οι γερμανοί ματαίωσαν τα σχέδια για αντίστοιχη κατάληψη της Κύπρου και της μέσης Ανατολής, αλλά καθυστέρησαν και την εφαρμογή των σχεδίων για την κατάληψη της Σοβιετικής Ένωσης. Οι μεγάλες απώλειες του επίλεκτου σώματος των αλεξιπτωτιστών έπεισαν το γερμανικό επιτελείο ότι δεν έπρεπε να το ξαναχρησιμοποιήσουν σε άλλη μεγάλη επιχείρηση.
Από την άλλη μεριά η μάχη της Κρήτης έδειξε ότι η τρομερή πολεμική μηχανή που σάρωνε με μεγάλη ευκολία όλους τους ευρωπαικούς στρατούς, τα βρήκε δύσκολα μπροστά σε μερικούς αποφασισμένους Κρητικούς. Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω αποσπάσματα από ριζίτικα τραγούδια εμπνευσμένα από τη μάχη της Κρήτης.
"...Χίτλερ να μην το καυχηστείς πώς πάτησες στην Κρήτη ξαρμάτωτη την ήβρηκες και τα παιδιά τση 'λειπαν στα ξένα πολεμούσανε πάνω στην Αλβανία..."
"... Κρήτη μ’ η Μεραρχία σου, αν ήτανε κοντά σου, το Γερμανό θα ν’ έθαφτες μέσα στα χώματά σου.
Κρήτη μου όμορφο νησί, που ‘γραψες Ιστορία, Δίχως στρατό πολέμησες μιαν αυτοκρατορία!
Τση Κρήτης τ’ Άγια Χώματα, όπου κι ανέν τα σκάψεις, Αίμα παλικαριών θα βρεις, κόκκαλα θα ξεθάψεις..."
"...Οι Άγγλοι και οι Αυστραλοί, και Ζηλανδοί ομάδι, αντάμα με τους Έλληνες πηγαίνουνε στον Άδη. Τέτοια ψυχή, τέτοια καρδιά, και λεβεντιά δεν είδα. Η Κρήτη σαν να ήτονε δικήτωνε πατρίδα. Και πολεμούσανε κι αυτοί ως ότου σκοτωθήκαν, Κι όσοι δεν αποθάνασι αιχμάλωτοι πιαστήκαν..."
Η επίθεση αρχίζει (20 Μαίου 1941).
Οι Άγγλοι γνώριζαν πλήρως το σχέδιο της γερμανικής επιχειρήσεως από τις 6 του Μάη. Γνώριζαν, όχι μόνο την ημερομηνία αλλά και την ώρα που θα γίνει η επιχείρηση από αέρα, ακόμα και τα μέρη που θα πραγματοποιηθεί.
Ο διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στρατηγός Φράιμπεργ είχε στη διάθεση του το σύστημα ULTRA με το οποίο γινόταν με αποκρυπτογράφηση ασύρματων τηλεπικοινωνιακών σημάτων που αφορούσαν την επιχείρηση “ Ερμής”.
Το χρονικό της μάχης της Κρήτης
20 Μαΐου 1941: Στις 6.30 το πρωί αρχίζει η Γερμανική επίθεση. Γερμανικά στούκας, πάνω από τον καταγάλανο ουρανό της Κρήτης Το αεροδρόμιο του Μάλεμε δέχεται έναν ανελέητο βομβαρδισμό από το επίλεκτο σώμα των γερμανικών αλεξιπτωτιστών.
Η κρίσημη στιγμή της πτώσης των αλεξιπτωτιστώνΤο απόγευμα της ίδιας μέρας γίνεται επίθεση στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο.
Η επίθεση συνάντησε τη σθεναρή αντίσταση των αμυνομένων που περίμεναν τον εχθρό στα σημεία επιθέσεων αφού οι Άγγλοι γνώριζαν το σχέδιο της Γερμανικής επιθέσεως.
Η Αντίσταση του λαού ήταν καθολική και άμεση.
Οι Έλληνες στρατιώτες και οι συμμαχικές δυνάμεις και όσοι από τους κατοίκους είχαν στην κατοχή τους οπλισμό αποδεκάτισαν τα πρώτα κύματα των επιτιθεμένων.
21 Μαΐου 1941 (Δεύτερη μέρα επίθεσης): Κανένα από τα αεροδρόμια δεν είχε περιέλθει στα χέρια των Γερμανών. Οι αλεξιπτωτιστές, που θεωρούνταν το φοβερό και αήττητο όπλο των Γερμανών, είχαν αποδεκατιστεί και βρίσκονταν σε φοβερά δύσκολη θέση.
Πολλά επίσης από τα αεροπλάνα ή καταρρίπτονται ή συντρίβονται χτυπημένα στο Το ανθρώπινο φορτίο προσδεμένο στο αλεξίπτωτο του πέφτει στην κρητική γη! έδαφος.
Στο Ηράκλειο και στο Ρέθυμνο αποτυγχάνουν καθ’ ολοκλήρου.
Οι προσπάθειες των Γερμανών να αποβιβάσουν στρατεύματα από τη Αναχαίτηση γερμανικών νοηπομπών από μονάδες του βρετανικού στόλου της Μεσογείου θάλασσα δεν είχαν αποτέλεσμα. Ο Αγγλικός στόλος που έπλεε γύρω από το νησί , εξουδετερώνει τη γερμανική υπομονή που κατευθύνεται προς την Κρήτη. Βυθίζονται 15 επιταγμένα σκάφη με άγνωστο αριθμό θυμάτων.
Το απόγευμα της 21ης Μαΐου. Οι αλεξιπτωτιστές του 1ου συντάγματος καταλαμβάνουν το αεροδρόμιο του Μάλεμε, στο οποίο προσγειώνονται οπλιταγωγά με ένα σύνταγμα της 5ης ορεινής μεραρχίας.
22 Μαΐου 1941: Η Γερμανική αεροπορία εξαπολύει κατά του Αγγλικού ναυτικού σφοδρή επίθεση και βυθίζει πολλά πλοία .Ναυμαχία της Κρήτης.
Γίνεται προσπάθεια ανακάλυψης του αεροδρομίου του Μάλεμε από ελληνικές και συμμαχικές δυνάμεις χωρίς αποτέλεσμα. Η 5η ορεινή Γερμανοί αλεξιπτωτιστές σε δράση κατά τη διάρκεια της μάχης μεραρχία αντεπιτίθεται και διεξάγονται μερικές από τις πιο αιματηρές μάχες όλης της επιχείρησης. Οι Έλληνες και οι σύμμαχοι πολεμούν υποχωρώντας , όμως υποκύπτουν στην τέλεια οργάνωση και τον εξοπλισμό του εχθρού, πράγματα που οι υπερασπιστές της Κρήτης δεν διέθεταν.
23 Μαΐου 1941: Ο Τσόρτσιλ στέλνει μήνυμα στο στρατηγείο και τονίζει «Η μάχη της Κρήτης πρέπει να κερδιθεί».
24 Μαΐου 1941: Οι βομβαρδισμοί των πόλεων της Κρήτης συνεχίζονται. Στα Χανιά οι Γερμανοί παίρνουν την πρωτοβουλία των κινήσεων. Οι αμυνόμενοι στο Ρέθυμνο Γύρω από την εκκλησία του Γαλατά οι μάχες ήταν σκληρές και το Ηράκλειο δηλώνουν ότι θα συνεχίσουν τη μάχη «μέχρι εσχάτων».
25 Μαΐου 1941: Οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Κάντανο
26 Μαΐου 1941: Καταλαμβάνεται ο Γαλατάς. Οι συμμαχικές δυνάμεις μάχονται για να προστατέψουν τα Χανιά. Ο στρατηγός Φρόϊμπεργκ με δήλωσή του επισημαίνει τη δύσκολη θέση στην οποία έχουν περιέλθει οι συμμαχικές δυνάμεις.
27 Μαΐου 1941: Ο αρχιστράτηγος της Μέσης Ανατολής Ουέιβελ στέλνει μήνυμα να Άποψη του ανατολικού τμήματος του λιμανιού των Χανίων μετά την πτώση της πόλης. Ο βομβαρδισμός έχει αφήσει έντονα τα ίχνη του. αποχωρήσουν οι συμμαχικές δυνάμεις από την Κρήτη. Για τη μεταφορά και διάσωσή τους στέλνονται πλοία Το λιμάνι της Σούδας (στα Χανιά) ναρκοθετημένο! του βρετανικού στόλου. Αυτή τη μέρα καταλαμβάνονται τα Χανιά και το λιμάνι της Σούδας.
28 Μαΐου 1941: Αρχίζει η αποχώρηση των συμμαχικών δυνάμεων Πορεία των Γερμανών στα άδενδρα βουνά των Σφακίων προς τα Σφακιά.
Οι Βρετανοί χωρίς να ενημερώσουν τις ΕλληνικέςΗ πλατεία του Ηρακλείου, Νικηφόρου Φωκά (Μεϊντάνι) την ώρα του βομβαρδισμού. δυνάμεις τη νύχτα εκκενώνουν την πόλη του Ηρακλείου και επιβιβάζονται στα πλοία που για το σκοπό αυτό καταφθάνουν στο λιμάνι.
Εν τω μεταξύ Ιταλικά στρατεύματα που προέρχονται από τα Δωδεκάνησα, αποβιβάζονται στην Σητεία και καταλαμβάνουν το νομό Λασιθίου.Πίψη εφοδίων στην περιοχή Καρτερού ανατολικά του Ηρακλείου. Τα γιούγκερς 52 αναλαμβάνουν να εφοδιάζουν τους Γερμανούς με τρόφιμα και πολεμικό υλικό. Σε ορισμένες περιπτώσεις από την λήψη γερμανικών κωδικών, τα εφόδια αυτά στέλνονται κατά λάθος στο συμμαχικό στρατόπεδο.Το καμπαναριό της εκκλησίας στο Ρέθυμνο έμεινε ο πιο ψηλός μάρτυρας της καταστροφής της πόλης
29-30 Μαΐου 1941: Γκρεμισμένα σπίτια, αδιάβατοι δρόμοι, λιγοστή η κίνηση σ' όλο το Ηράκλειο Μαΐου πέφτουν το Ηράκλειο και το Ρέθυμνο κάτω από την πίεση των Γερμανικών δυνάμεων, που προχωρώντας προς ανατολάς ενώνονται με τους αλεξιπτωτιστές.
Η λεωφόρος Καλοκαιρινού στο Ηράκλειο έσφυζε απο ζωή και κίνηση. Τώρα χαλάσματα, οδομαχίες, καταστροφή και ερήμωση.
30 Μαΐου ο στρατηγός Φράϊμπεργκ αποχωρεί από την Κρήτη.
1η Ιουνίου 1941: Ολοκληρώνεται η αποχώρηση των Βρετανικών Γερμανοί στρατιώτες οδηγούνται απο την πλατεία των λιονταριών προς το λιμάνι του Ηρακλείου δυνάμεων, που είχαν συγκεντρωθεί στα νότια παράλια της Κρήτης. Η εκκλησία του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο, που δέχτηκε μία βόμβα, χωρίς όμως ευτυχώς να εκραγεί. ( Η βόμβα υπάρχει και τώρα στο προαύλιο της εκκλησίας) Με πλοία του συμμαχικού στόλου μεταφέρονται αρχικά στην Αίγυπτο, μετά στην Νότια Αφρική για να καταλήξουν στο Λονδίνο.
Μαζί τους έφυγαν και ο βασιλιάς και η Ελληνική κυβέρνηση.
Οι δυνάμεις που δεν κατορθώνουν να επιβιβαστούν και που ο αριθμός τους ανέρχεται σε 5.500 άτομα περίπου παραδίδονται, συλλαμβάνονται ή καταφεύγουν στα βουνά.
Η Γερμανική κατοχή απλώνεται σε όλο το νησί. Η Γερμανική σημαία κυματίζει παντού, ταυτόχρονα αρχίζει και η αντίσταση του Κρητικού λαού.Ταταράκης Νίκος
Η Μάχη της Κρήτης
Με αφορμή την 59η Επέτειο από τη μεγάλη μάχη του νησιού μας, το Μάιο του 1941. Τα γεγονότα αναφέρονται μέρα τη μέρα σ' όλες τις πόλεις, ξεκινώντας από τις 20 Μαίου μέχρι τις 31 Μαίου 1941.
Του Αιγαίου το κύμα εκόχλαζε
κι από τον Ψηλορείτη
βροντές σαλπίζαν μια βαριά
προγόνων προσταγή.
Δεν ήταν πάλη η μάχη σου
μα ήταν αντάρα, ω Κρήτη
ότι συντρόφευε άγρια των όπλων η κραυγή
Στ. Σπεράντζας
20 ΜΑΪΟΥ 1941
Πρώτη μέρα αεροπορικής επιχείρησης. Η Μάχη της Κρήτης είχε αρχίσει ουσιαστικά από τις 14 του Μάη μ' ένα σφοδρό βομβαρδισμό στρατιωτικών στόχων κυρίως. Οι στόχοι αυτοί ήταν τα αεροδρόμια του Μάλεμε, του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου, τα λιμάνια της Σούδας και του Ηρακλείου, καθώς και οι μεγάλες πόλεις της Κρήτης. Η γερμανική αεροπορία πέτυχε να απομονώσει το Νησί από τη θάλασσα και να δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα στον ανεφοδιασμό των συμμαχικών δυνάμεων, κυρίως από το λιμάνι της Σούδας. Βρετανικά πλοία κατέπλεαν στην Κρήτη, μόνο κατά τις μεσονύκτιες ώρες για εκφόρτωση και γρήγορο απόπλου. Μέχρι τις 20 του Μάη οκτώ πλοία απ' αυτά είχαν βυθιστεί ή είχαν υποστεί σημαντικές βλάβες από αεροπορικές επιθέσεις. Τα περισσότερα από τα λίγα βρετανικά αεροπλάνα που βρίσκονταν στην Κρήτη είχαν καταστραφεί στο έδαφος ή στις διάφορες αερομαχίες. Ο μικρός αριθμός που είχε απομείνει αναχώρησε όπως σημειωνουμε για την Αίγυπτο την προηγούμενη της μεγάλης αερεπίθεσης. Οι αερομεταφερόμενες έτσι γερμανικές δυνάμεις που "επέδραμαν" στο Νησί αντιμετώπισαν δυνάμεις αντίστασης με ενότητα και πάθος, χωρίς όμως τον απαραίτητο στρατιωτικό εξοπλισμό και τον κατάλληλοκαι επαρκή εφοδιασμό. Οι καταστροφές επίσης και οι απώλειες ανθρώπινων ζωών στα Χανιά το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο ήταν σημαντικές. Ολα αυτά αθροιστικά έδειχναν ότι άρχιζε το προπαρασκευαστικό στάδιο της μεγάλης επίθεσης.
Στις 6.30 το πρωί της 20ης του Μάη ο ουρανός των Χανίων σκοτεινιάζει, γιατί τον καλύπτουν εκατοντάδες βομβαρδιστικά και καταδιωκτικά γερμανικά αεροπλάνα, που σκορπούν τον όλεθρο και την καταστροφή. Η εισβολή που αναμενόταν από εβδομάδες αποτελεί πια πραγματικότητα. Τα Χανιά χάνουν τη γνώριμη όψη τους. Μεταβάλλονται σε μια φρικτά παραμορφωμένη από τους σφοδρούς βομβαρδισμούς και πολυβολισμούς πόλη. Δημιουργούνται έτσι οι κατάλληλες συνθήκες, που θα διευκολύνουν την εισβολή από τον αέρα.
Στις 7.30 ο Στρατηγός Φράυμπεργκ που βρισκόταν στο Στρατηγείο του στο Ακρωτήρι Χανίων, ειδοποιεί με σήμα τις μονάδες του να είναι έτοιμες για την απόκρουση της γερμανικής αερεπίθεσης.
Δυο περίπου ώρες από τον ασυνήθιστο σε πάθος, έκταση και διάρκεια βομβαρδισμό, αρχίζει η πτώση των αλεξιπτωτιστών, αφού στο μεταξύ έχει αχρηστευθεί ολόκληρη η αεροπορική άμυνα των περιοχών Μάλεμε, Χανίων και Σούδας. Οι συμμαχικές δυνάμεις μάχονται ηρωικά παρά τις πολεμικές αδυναμίες τους ε όλη τη ζώνητ ων Χανίων και καταφέρνουν σημαντικά πλήγματα κατά της αεραποβατικής γερμανικής δύναμης. Η πεισματική αξίωση των Χανιωτών προς τους Βρετανούς να τους προμηθεύσουν όπλα να πολεμήσουν τον κατακτητή, δεν εισακούεται, παρά το ότι υπάρχουν αρκετά τέτοια όπλα κλειδωμένα στα παλιά βενετσιάνικα νεώρια του λιμανιού. Ρίχνονται έτσι στον πυρετό της μάχης με ό,τι πρωτόγονα μέσα διαθέτουν, ως εκπλήρωση χρέους και τιμής. Αψηφούν τον κίνδυνο και παραβλέπουν ότι η συμμετοχή τους αυτή θα λειτουργήσει ως μαγνήτης που θα επισύρει αντίποινα σε βάρος τους, γιατί θα κριθούν ως άτακτοι πολεμιστές. Πριν από την πτώση των αλεξιπτωτιστών το αεροδρόμιο Μαλεμε, που αποτελεί τον κεντρικότερο στόχο τους, δέχεται ένα άγριο βομβαρδισμό και ένα καταγισμό πυρός. Το αεροδρόμιο υποστηρίζεται από το 22ο τάγμα Νεοζηλανδών που υποδέχτηκε με σκληρότητα τα κύματα των αλεξιπτωτιστών, πολλά από τα οποία σκοτώνονται προτού πατήσουν στο έδαφος της Κρήτης. Ο Βρετανός Διοικητής του αεροδρομίου του Μάλεμε βλέποντας τα μανιτάρια των αλεξιπτωτιστών και ακούοντας το "θυμωμένο μούγκρισμα" των αεροπλάνων, περιγράφει την πολεμική αυτή σκηνή με τα ακόλουθα λόγια. "Οι βόμβες χτυπούσαν δώδεκα δώδεκα μαζί. Τα χώματα τινάζονταν ως τα ουράνια. Οι δονήσεις και το μπουμπουνητό από τις εκρήξεις πλησίαζαν εδώ που βρισκόμασταν πάνω στο λόφο. Ο κρότος ήταν κάτι το απερίγραπτο. Το έδαφος αναρριγούσε και κλονιζόταν κάτω από τα πόδια μας, καθώς οι βόμβες αυλάκωναν τον αέρα πάνω από τα κεφάλια μας. Ας μπορούσαμε να δούμε μακρύτερα από λίγες γιάρδες",.
Μέσα σ' αυτή τη δαντική κόλαση βρήκαν το θάνατο 800 Γερμανοί αλεξιπτωτιστές, γύρω από τ ο ύψωμα 107. Εδώ ταιριάζει ο στιχος του Δ. Σολωμού:
Αχ, τι νύχτα ήταν εκείνη
που την τρέμει ο λογισμός,
άλλος ύπνος δεν εγίνει
πάρεξ θάνατος πικρός
Παρά τις τεράστιες όμως απώλειες σε έμψυχο και εμπόλεμο υλικό των επίδοξων κατακτητών, κατορθώνουν προς το τέλος της ημέρας και σταθεροποιούν τη δύναμή τους. Η κρίσιμη νύχτα της 20ης του Μάη βοήθησε προς τούτο, γιατί έμεινε δυστυχώς ανεκμετάλλευτη από τη βρετανική Διοίκηση. Το ότι ο Φράυμπεργκ δεν μπόρεσε ή δε θέλησε να προτάξει μια ισχυρή αντεπίθεση εκεινη τη νύχτα, παραμένει ακόμα ένα επίμαχο ερώτημα. Οι αποκαμωμένοι και εξαντλημένοι από την κούραση αλεξιπτωτιστές ανίκανοι να αντιδράσουν, αναμενουν τη μοίρα τους κάτω από τους ελαιώνες, τα γήινα εξογκώματα ή τα ακανόνιστα ορύγματα που δημιούργησε ο μεγάλος αριθμός βομβών που έπεσε στη διάρκεια της ημέρας. Την ίδια μέρα αλεξιπτωτιστές πέφτουν στο Γαλατά, Αλικιανό, Περιβόλια, Αγιά, Βαθύπετρο, Βατόλακκο, Μουρνιές, Κολυμπάρι κ.α. Ο ουρανός με τα σμήνη των βομβαρδιστικών και μαχητικών αεροπλάνων αρχίζει και διαγράφει την παραπέρα πορεία των εξελίξεων. Η Μάχη ήδη έχει κριθεί. Τα βλέμματα των Βρετανών στρέφονται προς το Λιβυκό πέλαγος, που ευνοεί τη φυγή τους.
Ας δούμε όμως ποιά ήταν η κατάσταση και στις άλλες δύο μεγάλες πόλεις της Κρήτης.
Ρέθυμνο. Αν και η μάχη είχε αρχίσει στα Χανιά από τις πρωινές ώρες, τα τμήματα που υπερασπίζονταν το Ρέθυμνο βρίσκονταν σε πλήρη άγνοια για την από τον αέρα εξαπόλυση της επίθεσης των αλεξιπτωτιστών. Την τραγική πραγματικότητα συνειδητοποίησαν το απόγευμα της ίδιας μέρας, με την πτώση των πρώτων Γερμανών αλεξιπτωτιστών στην περιοχή τους. Η υπεράσπιση της περιοχής του Ρεθύμνου είχε ανατεθεί στον Αυστραλό Ιαν Κάμπελ που πρόσφατα είχε προαχθεί στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Την υπεράσπιση της πόλης άφησε σε 800 χωροφύλακες που αποτελούσαν μια αξιόμαχη και αποτελεσματική δύναμη Από τα 160 μεταγωγικά αεροπλάνα που παίρνουν μέρος στη μάχη καταρρίπτονται επτά. Ενας Γερμανός Διοικητής σκοτώνεται στην πόρτα του αεροπλάνου την ώρα που ετοιμαζόταν να πηδήσει στο κενό. Ο Συνταγματάρχης Στουρμ, Διοικητής, συλλαμβάνεται αιχμάλωτος. Οσοι από τους αλεξιπτωτιστές σώζονται, βρίσκονται στενά πολιορκημένοι. Πρέπει να σημειώσουμε ότι το γερμανικό επιτελείο της Αθήνας δεν είχε ενημερωθεί για την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στην περιοχή των Χανίων. Αυτό οφείλεται στις ζημιές των τηλεπικοινωνιακών μέσων επαφής που προκλήθηκαν από ντόπιο πληθυσμό. Η άγνοια αυτή είχε ως αποτέλεσμα να υποστούν ακόμα μεγαλύτερες απώλειες τα δεύτερα κύματα των αλεξιπτωτιστών που έπεσαν στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο. Οι μισοί περίπου αλεξιπτωτιστές σκοτώνονται στον αέρα ή κατά την ώρα που πατούν στη γη.
Ηράκλειο. Αφού προηγήθηκε σφοδρός βομβαρδισμός τις πρωινές ώρες στο αεροδρόμιο, το λιμάνι και τις νότιες παρυφές της πόλης, ακολούθησε τις απογευματινές ώρες ηρ ίψη των αλεξιπτωτιστών. Η είδηση για ρίψεις αλεξιπτωτιστών στο Μάλεμε και την κοιλάδα των φυλακών της Αγιάς φτανει στο αρχηγείο του Βρετανού ταξίαρχου Τσάπελ μόλις στις 2.30 μ.μ. Σημαίνει αμέσως γενικός συναγερμός, και σχηματίζονται ομάδες πολιτών. Σπούνε τις αποθήκες όπλων, εξοπλίζονται κατάλληλα καιρ ίχνονται στον αγώνα κατά των αλεξιπτωτιστών. Μάχονται σε ομάδες των 7 ή 8 ανδρών. Επικεφαλής μαις ομάδας ήταν ένας ιερέας ο οποίος σκοτώθηκε αργότερα. Πρόκειται για τον αρχιμανδρίτη Φώτιο Θεοδοσάκη που πολεμούσε από την αρχή ως το τέλος της μάχης. Υπολογίζεται ότι οι Βρετανοί κατέρριψαν 15 αεροπλάνα που σήμαινε μεγάλη απώλεια για τις γερμανικές δυνάμεις. Ο Πτέραρχος Σουντέντ, εμπνευστής του σχεδίου για την κατάληψη της Κρήτης θα γράψει αργότερα κάνοντας απολογισμό της πρώτης μέρας:
"Ο αιφνιδιασμός που ηλπίζαμεν, δυστυχώς, δεν επέτυχεν εις τον αναμενόμενον βαθμόν. Αι απώλειαι, αι πλείσται κατά την καθοδον, είναι ασυνήθως βαρείαι".
21 ΜΑΪΟΥ
Χανιά. Οι Νεοζηλανδοί εξακολουθούν να υπερασπίζονται το Μάλεμε και προσπαθούν να αποτρέψουν τους Γερμανούς από το να κάνουν χρήση του αεροδρομίου. Παρόλο που από τις απογευματινές ώρες το αεροδρόμιο βρέθηκε κυκλωμένο από παντού, οι Γερμανοί κατορθώνουν να κρατήσουν τις θέσεις τους. Παρά την αντίσταση των μαχομένων και τα πυκνά πυρά τους, που ενισχύθηκαν μάλιστα με την ντόπια ένοπλη υποστήριξη, οι Γερμανοί προσγειώνουν τις υπόλοιπες δυνάμεις τους στο αεροδρόμιο. Οι απώλειες βέβια α των Γερμανών ήταν μεγάλες. Ο Γερμανός πολεμικός ανταποκριτής σημειώνει ότι μόνο πενηντα επτά άνδρες, ήταν σε θέση να πολεμήσουν στην περιοχη της γέφυρας του Ταυρωνίτη και του αεροδρομίου.
Η απώλεια διοικητητών διμοιρών και λόχων ήταν η πιο καταστροφική. Αλλά και από την πλευρά των συμμαχικών δυνάμεων τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα. Ο Φράυμπεργκ με σήμα του στο Κάιρο, επισημαίνει τη δύσκολη κατάσταση και τη σκληρή πίεση που δέχονται.Τα περιθώρια είναι μικρά και θα ήταν λάθος να προυσίασω μια αισιόδοξη εικόνα. Τη νύχτα της21ης του Μάη η μοίρα του βρετανικού στόλου που περιπολούσε στο πέλαγος δυτικά της Κρήτης, επεσήμανε μια εχθρική νηοπομπή. Αμέσως τα πολυβόλα και τα πολύκανα αντιαεροπορικά χτυπούσαν ασταμάτητα τους εχθρικούς στόχους στους οποίου ς κατάφεραν σημαντικά πλήγματα. Σκοτώθηκαν 375 Γερμανοί στρατιώτες και οι υπόλοιπο περισυνελέγησαν από γερμανικά σκάφη. Ο Φράυμπεργκ που βρισκόταν σε έξαψη και παρακολουθούσ εμε αγωνία την εξέλιξη της θαλάσσιας αυτής επιχείρησης, αναπηδούσε από ενθουσιασμό.
Ρέθυμνο. Η πολεμική κατάσταση όπως αναφέρει ο Διοικητής Κάμπελ βρισκόταν στον απόλυτο έλεγχό του. Οι τοπικές συγκρούσεις και σκληρές αντεπιθέσεις των συμμάχων συνεχίζονται. Η πολιορκία των Γερμανών στις περιοχές Λατζιμά και Αγίου Γεωργίου στενεύει. Στην αντεπίθεση στο λόφο Α χρησιμοποιούνται όλες οι εφεδρίες και τα δύο ελληνικά συντάγματα ενισχύουν τα πλευρά τους. Από λάθος ένας Γερμανός πιλότος χτύπησε μια θέση αλεξιπτωτιστών, σκοτώνοντας δεκαέξι άνδρες, γεγονός που ενίσχυσε το ηθικό και τόνωσε την αποφασιστικότητα των συμμαχικών και ελληνικών δυνάμεων. Αλλο πολύτιμο υλικό που έπεσε στα χέρια των συμμάχων ήταν όλες οι επιχειρησιακές διαταγές που βρέθηκαν στο πτώμα ενός Γερμανού αξιωματικού.
Ηράκλειο. Η μέρα αρχίζει μα ενηλεείς βομβαρδισμούς κατά των ελληνοβρετανικών θέσεων. Σκοπός των Γερμανών είναι η κατάληψη του λιμανιου της πόλης και η δημιουργία εστιών εξόρμησης για την ολοκληρωτική κατάληψή της. Ακολουθούν σφοδρές οδομαχίες από ένοπλους πολίτες και ένα ανελέητο ανθρωποκυνηγητό που διαρκεί μέχρι τη νύχτα, προκαλεί πανωλεθρία στους εισβολείς. Ομάδες από αλεξιπτωτιστές πέφτουν στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου, που το μεγαλύτερο μέρος του σκοτώνεται από τις βρετανικές δυνάμεις που το υπερασπίζονται. Η γερμανική αεροπορία δυσκολεύεται αφάνταστα από τα ελληνοβρετανικά τμήματα, τα οποία την παραπλανούν με φωτοβολίδες και πλαίσια σηματοδοσίας με τους γερμανικούς κώδικες χρήσης. Το υλικό αυτό προέρχεται από Γερμανούς αιχμαλώτους που συλλαμβάνονται. Από τους Γερμανούς επίσης νεκρούς ή αιχμαλώτους αφαιρούνται όπλα και πυρομαχικά, με τα οποία ενισχύουν σημαντικά τον εξοπλισμό του. Ο Στουντέντ θα γράψει για τη δεύτερη μέρα της Μάχης:"Μα την αλήθεια πολύ ζοφερή η κατάστασις κατά το μεσημέρι. Εις την ομάδα Χάιντεριχ (Αγιά) συγκεχυμένοι αγώνες. Από το Ρέθυμνον ουδεμία αναγγελία. Από το Ηράκλειον καμία κατατοπιστική είδησις και εις το Μάλεμε καμία συγκεκριμένη επιτυχία. Επί πλέον παντού κατεπείγουσα ζήτισις πυρομαχικών και όπλων. Η περαιτέρω συνέχεια της επιχείρησης Κρήτης κρέμεται από μια κλωστή".
22 ΜΑΪΟΥ
Χανιά. Προτού ξημερώσει, γερμανικά μεταγωγικα΄αεροπλάνα προσγειώνονται στο αεροδρόμιο του Μάλεμε, όπου μεταφέρουν βαρύ κυρίως οπλισμό. σκοπός τους είναι η ενίσχυση των δυνάμεών τους και η σταθεροποίηση της θέσης τους. Η αντεπίθεση που αποφασίζεται στις 6 το απόγευμα, ξεκινά με δισταγμό και κανείς δεν φαίνεται να υποστηρίζει ότι δύο τάγματα είναι αρκετα να αποκρούσουν ένα εχθρό, που ενισχύεται με στρατεύματα, τα οποία προσγειώνονται κάθε λίγα λεπτά. Ο Φράυμπεργκ με τηλεγράφημά του προς το Στρατηγείο της Μ. Ανατολής, ζητά την καταστροφή της επιφάνειας του αεροδρομίου. Είναι όμως πια αργά. Οι Γερμανοί έχουν σταθεροποιηθεί στις θέσεις τους και έχουν δημιουργήσει τους απαραίτητους θύλακες αντίστασης. Η αποφυγή καταστροφής του αεροδρομίου όταν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές και το επέβαλαν,α ποδεικνύεται τώρα τραγική. Ο εχθρός σχεδόν ανενόχλητος κάνει χρήση του αεροδρομίου. Αλλά και ο αποσυντονισμός των συμμαχικών δυναμεων, που μεταξύ των άλλων οφείλεται στην έλλειψη συστημάτων επικοινωνίας, επιδεινώνει περισσότερο τηνόλη κατάσταση. Χάρη στη δράση του ένοπλου ντόπιου Κρητικού στοιχείου οι επιθέσεις κατά του Γαλατά και του Καστελλίου αποκρούονται επιτυχώς. Η Μάχη μάλιστα στο Γαλατά λόγω της σκληρότητάς της αποκλήθηκε "μάχη των γιγάντων". Ο Βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος Β' και ο πρωθυπουργός Εμμ. Τσουδερός μετά από ολιγοήμερη παραμονή στην Κρήτη, στέλνουν διάγγελμα προς τον κρητικό λαό και επιβιβάζονται σε αγγλικό αντιτορπιλλικό, που τους μεταφέρει στην Αίγυπτο.
Ρέθυμνο. Αλλεπάλληλοι βομβαρδισμοί προξενούν σημαντικές καταστροφές σε κτίρια της πόλης. Αλλά από τη χρησιμοποίηση παραπλανητικών σημάτων, ζημιές προκαλούνται και στις γερμανικές εστίες. Εφόδια ρίχνονται επίσης από λάθος στα συμμαχικά τμήματα. Σε όλους τους τομείς πολεμικής δράσης των Γερμανών επικρατούσε μιατ έτοια σύγχυση που δεν γνώριζαν αν οι κρότοι των όπλων προέρχονται από την πλευρά των γερμανικών ή των συμμαχικών δυνάμεων.
Ηράκλειο. Η ρίψη αλεξιπτωτιστών ακι εφοδίων για την ενίχυση των πυρήνων αντίστασης συνεχίζεται. Το αεροδρόμιο και η πόλη κρατούνται σταθερά από τις βρετανικές και ελληνικές δυνάμεις και το ντόπιο ένοπλο στοιχείο. Η περιοχή γύρω από το Ηράκλειο έχει εκκαθαριστεί, εκτός από τις θέσεις "Σταυρωμένος" και "Γάζι" όπου υπάρχουν και έχουν οργανωθεί σοβαρά γερμανικά προγεφυρώματα. Η κατάσταση των αλεξιπτωτιστών ήταν απελπιστική. Η δίψα τους είχε οδηγήσει να τρώνε ακόμα και αμπελόφυλλα στην απεγνωσμένη τους προσπάθεια να βρουν κάτι υγρό. Πολλοί σκοτώθηκαν στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν κάποιες σταγόνες νερού. Για τους τραυματίες η κατάσταση ήταν ακόμα πιο τραγική.
23 ΜΑΪΟΥ
Χανιά. Οι γερμανικές δυνάμεις με την οριστική πια κατάληψη του αεροδρομίου Μάλεμε, περνούν από την άμυνα στην επίθεση. Η 5η Βρετανική Ταξιαρχία εξαναγκάζεται να εγκαταλείψει τη θέση της και να στραφεί νοτιοανατολικά. Μεγάλης έντασης βομβαρδισμοί σημειώνονται στα Χανιά τη Σούδα τι ςκωμοπόλεις και τα λιμάνια της περιοχής. Παρατηρείται έλλειψη τροφίμων και πυρομαχικών, χωρίς να διαφαίνονται προοπτικές ανεφοδιασμού.
Ξαφνικά δώδεκα βρετανικά αεροπλάνα πετούν πάνω από το αεροδρόμιο του Μάλεμε. Το βομβαρδίζουν και καταστρέφουν έξι γερμανικά αεροπλάνα που βρίσκονται σ' αυτό. Αρχισε η αναπτέρωση του ηθικού των συμμαχικών δυνάμεων, αλλά ήταν προσωρινή, γιατί η δράση τους ήταν πολύ περιορισμένη και η μάχη είχε ήδη κριθεί. Οι επιθετικές ενέργειες των Γερμανών στρέφονται προς την Κίσαμο, την Κάνταντο, το Σελινο, τον Αλικιανό και το Βατόλακκο.
Την ίδια μέρα δίνονται τα πρώτα μηνύματα για υποχώρηση, αλλά οι άνδρες της 5ης Νεοζηλανδικής Ταξιαρχίας δυσκολεύονται να το πιστέψουν. Ο μεγάλος αριθμός νεκρών του εχθρού, τους έκανε να πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να τσα κίσουν τους Γερμανούς παρά την υπεροχή τους σε οπλισμό και εξοπλισμό.
Ρέθυμνο. Κατά τις μεταμεσημβρινές ώρες η γερμανική αεροπορία άρχισε μια αεροπορική επίθεση σε μέτωπο 20 χιλιομέτρων και βάθος 6 χιλιομέτρων. Ο βομβαρδισμός αυτός που κράτησε ως τις 8 το βράδυ, ήταν ο πιο σφοδρός από την έναρξή τους και προξένησε σημαντικές καταστροφές στην πόλη. Ενα σύννεφο σκόνης που δημιούργησαν οι βομβαρδισμοί κάλυψε ολόκληρη την πόλη. Οι στρατώνες κατέρρευσαν, χτυπήθηκε το νοσοκομείο της πόλης και οι τραυματίες μεταφέρθηκαν σε άλλο μέρος. Τότε λαμβάνει χώρα ομαδική εκτέλεση 30 κατά κανόνα νέων ανθρώπων από το συνοικισμό Περιβόλια. Μ ετη χρήση παραπλνητικών σημάτων κατορθώνουν οι Αυστραλοί και προμηθεύονται αρκετά πυρομαχικά, όλμους, υγειονομικό υλικό και άλλα εφόδια από διερχόμενα γερμανικά αεροπλανα.
Ηράκλειο. Μεγάλος αριθμός γερμανικών αεροπλανων με εκρηκτικές και εμπρηστικές βόμβες χωρίς διακοπή και για τρεις ώρες προξενουν σημαντικές καταστροφές στην πόλη. Ολόκληρες συνοικίες έχουν ισοπεδωθεί. Η πόλη ζει μέσα στην κόλαση της φωτιάς και τους σωρούς των ερειπίων. Η καταστροφή των στρατιωτικών κλιβάνων και των αποθηκών τροφίμων του στρατού, επιτείνουν το πρόβλημα του επισιτισμού.
Ο Γερμανός Διοικητής πληροφορείτο Φρουραρχο της πόλης Ε. Τσαγκαράκη ότι οι Γερμανοί είναι κύριοι της Κρητης και αξιώνει την παράδοση της πόλης. Ο Φρούραρχος χωρίς συζήτηση απορρίπτει την αξίωση αυτή. Για πρώτη φορά οι ελληνικές και βρετανικές δυνάμεις πληροφορούνται την κατάσταση που επικρατεί στα Χανιά. Ο Τσώρτσιλ από την πλευρά του επιμένει ότι η Μάχη της Κρήτης πρέπει να κερδηθεί.
24 ΜΑΪΟΥ
Χανιά. Από το πρωί επαναλαμβάνονται με μεγαλύτερη ένταση οι βομβαρδισμοί της πόλης των Χανίων της Σούδας και των γειτονικών χωριών. Οι Γερμανοί κύριοι του αεροδρομίου του Μάλεμε χρησιμοποιούν την εστιακή τους αυτή δύναμη, για την εκκαθάριση της κατάστασης. Η απομάκρυνση σημαντικών τμημάτων που υπερασπίζονταν την πόλη επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την ατμόσφαιρα που επικρατούσε σ' αυτή. Η επιθετική πρωτοβουλία βρίσκεται στα χέρια των κατακτητών. Από τη στιγμή που οι βρετανικές δυνάμεις αρχίζουν να υποχωρούν, η αντίσταση είχε πέσει ουσιαστικά στα χέρια του ντόπιου ενοπλου πληθυσμού. Στην Κίσαμο η αντίσταση των Κρητικών ήταν τόσο δυναμική που απέτρεψε την αποβίβαση αρμάτων, προσφέροντα ς έτσι ανεκτίμητη βοήθεια στα υποχωρούντα συμμαχικά στρατεύματα Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις συνεχίζονται στο Ακρωτήρι και το Κολυμπάρι Κατά τη διάρκεια της ημέρας νέες ενισχύσεις καταφτάνουν αεροπορικώς στο αεροδρόμιο του Μάλεμε.
Ρέθυμνο. Ισχυρές γερμανικές αεροπορικές επιθέσεις επαναλαμβάνονται και παλι. Τα 200 περίπου αεροπλανα κατέβαιναν μέχρι τις στέγες των σπιτιών, σπέρνοντας το θάνατο και ολοκληρώνοντας το καταστροφικό έργο. παρά τις αεροπορικές ενισχύσεις των Γερμανών που είχαν συλληφθεί και βρισκόταν αιχμάλωτοι στην περιοχή του νεκροταφείου Αγίου Γεωργίου, η θέση τους ήταν δεινή και ιδιαίτερα επικίνδυνη. Ο κλοιός των χωροφυλάκων και των ένοπλων πολιτών γινόταν ολοένα και στενότερος.
Ηράκλειο. Τα ερείπια των προηγουμενων βομβαρδισμών δεν αποτελούν λόγο αναστολής ή ματαίωσης νέων. Ετσι επαναλαμβάνονται με μεγαλύτερη σφοδρότητα και αγριότητα. Γίνονται ρίψεις νέων αλεξιπτωιτστών γύρω από την πόλη του Ηρακλείου. Απόπειρα των Γερμανών να εισέλθουν στην πόλη από τη Χανιόπορτα αποκρούεται και εξοντώνοντα μέχρι ενός. Το αεροδρόμιο εξακολουθεί να βρίσκεται στα χέρια των Βρετανών που το υπερασπίζονται. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού έχει εγκαταλείψει την πόλη. Οι εστίες αντίστασης των Γερμανων στο Γάζι και τον Σταυρωμένο, έχουν ενισχυθεί σημαντικά κι έχουν καταστεί επικίνδυνες για την πόλη.
25 ΜΑΪΟΥ
Χανιά. Από το βράδυ ρίχνονται χιλιάδες προκηρύξεις στα Χανιά, τους συνοικισμούς και τα χωριά και απειλούν τον πληθυσμό, ότι θα επιβάλουν αυστηρές κυρώσεις, σ' αυτούς που πολεμούσαν τα γερμανικά στρατεύματα. Οι γύρω από την πόλη φρουρές αποσύρονται σε νέες λιγότερο κοντινές προς την πόλη θέσεις γεγονός που οδηγεί στην αποθάρρυνση και επιτείνει το αίσθημα της ανασφάλειας. Οι βρετανικές δυνάμεις αποσύρονται προς τη Σούδα. Οι καθυστερήσεις όμως που συνεπάγονται οι καταλήψεις των χωριών και οικισμών γύρω από τα Χανιά, επιβραδύνουν σημαντικά τα σχέδια των Γερμανών να φτάσουν στα Σφακιά και να παρεμποδίσουν τη φυγή των Βρετανών. Υστερα από συνεχείς επιθέσεις και αντεπιθέσεις καταλαμβάνεται ο Γαλατάς με τη γνωστή υπεροχή των όπλων του αντιπάλου. Ηρθε όμως και η σειρά της Κανδάνου. Μετά την εξολόθρευση ενός γερμανικού λόχου από τους κατοίκους της, οι Γερμανοί επιτίθενται με αγριότητα. Βομβαρδίζεται η Κάνδανος και παραδίνεται στη φωτιά, στενάζοντας κάτω από τους σκελετούς των ερειπίων. Εκτελούν όσους από τους κατοίκους της Κανδάνου ή των γειτονικών χωριών συναντούν, ανεξάρτητα από ηλικία και χωρίς καμία διαδικασία. Στις 3 Ιουνίου θα επιστρέψουν και πάλι για να ολοκληρώσουν την καταστροφή. Την ίδια μερα ο πτέραρχος Στουντέντ προσγειώνεται στο αεροδρόμιο Μάλεμε και διαπιστώνει προσωπικά το μέγεθος της καταστροφής του δημιουργήματός του.
Ρέθυμνο. Οι γερμανικές προκηρύξεις που είχαν ριχτεί στα Χανιά με απειλητικό κατά των πολιτων περιεχόμενο, ρίχνονται και στο Ρέθυμνο. Οι μαχόμενες δυνάμεις βρίσκονται κάτω από τη σκιά της γερμανικής αεροπορίας, η οποία βομβαρδίζει στρατιωτικούς στόχους, καθώς και την πόλη και τα χωριά Οι συγκρούσεις και αψιμαχίες είναι τοσο συχνές, που αποτελούν πραγματικό εφιάλτη για τους Γερμανούς.
Ηράκλειο. Ο βομβαρδισμός ελληνικών και βρετανικών στόχων εξακολουθεί και πάλι. Η πόλη φλέγεται από τις πυρκαϊές που σημειώνονται και οι δρομοι της είναι γεμάτοι από πτώματα. Αλλά και στους χώρους έξω από τα τείχη υπάρχουν άταφα πτώματα Γερμανών και Ελλήνων μαχητών. Η στρατιωτική κατάσταση επιδεινώνεται. Οι Γερμανοί μπορεί να μην κάνουν επίθεση κατά της πόλης ακόμα, είναι όμως κύριο της κατάστασης και ρυθμιστές του αγώνα κατά μεγάλο μέρος. Οι ίδιες απειλητικές προκηρύξεις που είχαν ριχτεί στα Χανιά και το Ρέθυμνο, ρίχνονται και στο Ηράκλειο. Ο Στρατηγός Φράυμπεργκ προειδοποιεί ότι τα υπό τη Διοίκηση του τμήματα, έχουν περιέλθει στο έσχατο όριο αντοχής.
26 ΜΑΪΟΥ
Χανιά. Μετά την κατάληψη και του Γαλατά οι γερμανικές δυνάμεις εδραιώνονται και σταθεροποιούνται οριστικά στην περιοχη. Το έργο της καταστροφής ολοκληρώνεται με το βομβαρδισμό και πολυβολισμό της πόλης των Χανίων από τη γερμανική αεροπορία. Οι αποσύρσεις για συμπτύξεις και ανασυγκροτήσεις των συμαχικών δυνάμεων δεν προσθέτουν τίποτα στον αγώνα που ήδη ε΄χει κριθεί. Τα βρετανικά στρατεύματα αρχίζουν να υποχωρούν. Ο Στρατηγός Φράυμπεργκ προτείνει με σήμα του στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής την αποστολή πλοίων για την παραλαβή των στρατευμάτων, καθώς η παραπέρα παραμονή τους είναι άσκοπη και εγκυμονεί άλλους κινδύνους.
Ρέθυμνο. Η στρατιωτική κατάσταση παρέμεινε στάσιμη και τα ελληνοβρετανικά στρατεύματα κρατούν σταθερά τις θέσεις τους. Οι πολιορκούμενοι στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου εξακολουθούν να πιέζονται ασφυκτικά από ομάδες χωροφυλάκων και ντόπιων πολεμιστών, κάτω από αφόρητες συνθήκες πείνας, χωρίς όμως και να παραδίνονται. Αλλά και στα συμμαχικά τμήματα σημειώνονται σοβαρές ελλείψεις σε πυρομαχικά και τρόφιμα. Στο Ρέθυμνο ήταν άγνωστη η κατάσταση που επικρατούσε στα Χανιά και το Ηράκλειο, όπως το ίδιο συνέβαινε και με τις πόλεις αυτές που δεν γνώριζαν επίσης για την κατάσταση επου επικρατούσε στο Ρέθυμνο. Οι συμμαχικές δυνάμεις σημειώνουν μια αξιόλογη επιτυχία, γιατί κατορθώνουν και εκδιώκουν τους Γερμανούς από το Σταυρωμένο, τον οποίο καταλαμβάνουν. Η κατάληψη τους εξασφαλίζει μια πλούσια λεία σε πολεμικό και φαρμακευτικό υλικό.
Ηράκλειο. Οι ελληνικές δυνάμεις που υποφέρουν από έλλειψη πυρομαχικών,αποσύρονται στην περιοχή Σπήλια νοτιοανατολικά της πόλης. Εκεί δημιουργούνται προφυλακές για να παρεμποδίσουν τον εχθρό να προχωρήσει και να καταλάβει τις Αρχάνες. Παρά το ότι οι ελληνικές δυνάμεις αποσύρθηκαν ουσιαστικά από τον αγώνα, οι διάφορες ομάδες που δρούσαν στις γερμανικές εστίες Γάζι και Σταυρωμένου, συνέχιζαν το επιθετικό τους έργο. Το ίδιο βράδυ βομβαρδίζεται από βρετανικά αεροπλάνα το αεροδρόμιο της Καρπάθου, το οποίο χρησιμοποιούνταν σε ευρεία κλίμακα και αποτελούσε απειλή για την Κρήτη.
27 ΜΑΪΟΥ
Χανιά. Στις 7 το απόγευμα ύστερα από συμπλοκές με ομάδες οπισθοφυλακής οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές και αλπινιστές μπήκαν στα Χανιά και έγιναν κύριιο της ερειπωμένης και φλεγόμενης πόλης. Τις απογευματινές ώρες το Στρατηγείο της Μ. Ανατολής έδωσε τη συγκατάθεσή του για την εκκένωση της Κρήτης, παρέχοντας και τις σχετικές οδηγίες, που μεταξύ των άλλων προβλεπαν: Οι δυνάμεις Μάλεμε, Σούδας, Χανίων, Στύλου θα αποσύρονταν στα Σφακιά. Οι δυνάμεις του Ρεθύμνου θα κατευθύνονταν στον Πλακιά και οι δυνάμεις του Ηρακλείου θα επιβιβάζονταν σε αγγλικά πλοία από το λιμάνι της πόλης.
Ρέθυμνο. Ο Στουντέντ ανησυχεί ιδιαίτερα για τους αλεξιπτωτιστές που έχουν πέσει στο Ρέθυμνο και βρίσκονται πολιορκημένοι. Προσπαθεια των Γερμανών να καταλάβουν τα καστελάκια απέτυχε και περιορίστηκαν στις αρχικές τους θέσεις. Στο μεταξύ τα πυρομαχικά άρχισαν να λιγοστεύουν επικίνδυνα και η πείνα αποτελούσε σοβαρό πρόβλημα. Οι φούρνοι της μονής Αρκαδίου που δούλευαν συνεχώς και η μεταφορά τροφίμων, δεν αρκούσαν να δώσουν λύση στο πρόβλημα. Αλλά και η κατάσταση που επικρατεί στο αντίπαλο στρατόπεδο δεν είναι καλύτερη. Να πως την περιγράφει Γερμανός αλεξιπτωτιστής: «Εξι μέρες βρισκόμαστε ήδη σ' αυτη την αναθεματισμένη θέση. Καμία προστασία από τον ήλιο τίποτα εντελώς και με όλα αυτά μας βασανίζουν και οι ψείρες. Ομως περισσότερο μας βασανίζει η πείνα. Τώρα αιωρούμαστε ισχνοί και εξαντλημένοι εδώ».
Ηράκλειο. Γίνεται ανασύνταξη των ελληνικών τμημάτων, τα οποία ενισχύονται και με νέα, με σοβαρές ελλείψεις. Το αεροδρόμιο δεν έχει καταληφθεί. Εστίες των Γερμανών προσβάλονται από ομάδες αντίστασης κι ελεύθερους σκοπευτές. Οι Γερμανοί όμως καταλαμβάνουν το ύψωμα Αη Λιας που βρίσκεται νότια και σχετικά κοντά στο αεροδρόμιο και ετοιμάζουν γενική επίθεση.
28 ΜΑΪΟΥ
Χανιά. Μεγάλα τμήματα του γερμανικού στρατού που προέρχονται από την περιοχή των φυλακών Αγιάς και το Μάλεμε, μπαίνουν στην πόλη, που από την προηγούμενη βρίσκεται στα χέρια των Γερμανών. Οι απειλές που έχουν εκτοξευθεί με προκηρύξεις, παίρνουν τη μορφή αντιποίνων. Τμήματα του ελληνικού στρατού και ομάδες ένοπλων πολιτών εξακολουθούν να μάχονται απεγνωσμένα, χωρίς μάλιστα να γνωρίζουν ότι τα διπλανά βρετανικά τμήματα έχουν αποχωρήσει. Από τις μάχες αυτές επωφελούνται τα βρετανικά τμήματα, γιατί συγκρατούνται οι Γερμανοί και διασφαλίζεται έτσι η χωρίς σοβαρά εμπόδια αποχώρησή τους από την παραλία των Σφακίων. Τα ελληνικα΄τμήματα της περιοχής Μουρνιών αποφάσισαν να κατευθυνθούν προς το Ηράκλειο. Πληροφορήθηκαν όμως στην πορεία τους την κατάληψη των Χανίων και του Ρεθύμνου και επέστρεψαν στον καταυλισμό τους, αχρηστεύοντας παράλληλα τον οπλισμό τους για να μην πέσει στα χερια εχθρού.
Ρέθυμνο. Αν και σχεδιαζόταν γενική επίθεση την επομένη, για το οριστικό ξεκαθάρισμα των Γερμανών που βρίσκονταν στον Αγιο Γεώργιο, καθώς και σε άλλα νευραλγικά σημεία, ανακόπηκε, γιατί πληροφορήθηκαν ότι η βρετανική άμυνα είχε καταρρεύσει στα Χανιά καιτ ο Μάλεμε και οι βρετανοί εκινούντο προς τς Σφακιά. Ετσι, οι Γερμανοί που καταφτάνουν στην πόλη και προέρχονται από τα Χανία, βρίσκουν τις ελληνικές φρουρές στις θέσεις τους. Τα γερμανικά τμήματα συναντούν μια δυναμική αντίσταση από ομάδα ενοπλων χωρικών. Κατορθώνουν ομως να επιβληθούν και να καταλάβουν την πόλη. Αλλα τμήματα προχωρούν προς τις περιοχές Αγίου Γεωργίου και Λατζιμά και απελευθερώνουν τους εκεί δεινοπαθούντες Γερμανούς που έχουν αποκλειστεί. Υστερα από σκληρή μάχη καταλαμβάνουν το αεροδρόμιο. Πολλοί Αυστραλοί παραδίνονται και άλλοι κατορθώνουν και διαφεύγουν στο εσωτερικο του Νομού.
Ηράκλειο. Η γερμανική αεροπορία συνεχίζει το έργο του βομβαρδισμού της πόλης και του αεροδρομίου. Νέες ρίψεις επίσης αλεξιπτωτιστών σημειώνονται σε κοντινές προς το Ηράκλειο περιοχές. Βομβαρδίζονται τα χωριά Θραψανό, Αρκαλοχώρι και Πεζά. Το πρωί της ίδιας μέρας ο Διοικητής των συμμαχικών στρατευμάτων Ταξίαρχος Τσάπελ ενημέρωσε τους Διοικητές των μονάδων για την επικείμενη εκκένωση και αναχώρησή τους κατά τις μεσονύχτιες ώρες. Οι Διοικητές των ελληνικών τμημάτωνέμεναν απληροφόρητοι για την ενέργεια αυτή και μόνο την επόμεη μέρα διαπίστωσαν έκπληκτοι την απουσία τους και με την καθε μυστικότητα φυγήτ ων Βρετανών. Περίπου 4.000 Βρετανοί επιβιβάστηκαν σε δύο καταδρομικά και έξι αντιτορπιλικά και αναχώρησαν για την Αίγυπτο. Οταν η μοίρα έπλεε στο στενό της Κάσσου δέχτηκε σφοδρή αεροπορική επίθεση, με συνέπεια να βυθιστούν τα δύο αντιτορπιλλικά, με απώλειες 600 ανδρών. Τότε οι δυνάμεις του Μπρόγιερ κινήθηκαν και κατέλαβαν το αεροδρόμιο του Ηρακλείου. Αξίζει να σημειώσουμε ότι οι Βρετανοί είχαν περιοριστεί μόνο στη φρούρηση του αεροδρομίου. Ολόκληρος ο άλλος τομεάς όπως συνέβαινε στα Χανία και το Ρέθυμνο, όπου είχαν διεξαχθεί σκληρές μάχες για την αποτροπή του εχθρού, υπερασπιζόταν από τις ελληνικές δυνάμεις και τους ντόπιους ένοπλους πολεμιστές. Το Υπουργείο Στρατιωτικών της Αγγλίας μετέδιδε τότε σχετικά: «Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι το Ηράκλειο θα μπορούσε να κρατήσει. Αν 8 μέρες αργότερα αποσύραμε τη φρουρά του, το κάναμε γιατί είχαμε ηττηθεί στο Μάλεμε».
29 ΜΑΪΟΥ
Χανιά. Τα συμμαχικά στρατεύματα εξακολουθούν να κινούνται προς τα Σφακιά για επιβίβαση. Στα πρώτα πλοία μπαίνουν τα μη μάχιμα τμήματα και οι τραυματίες. Η εκκένωση έπρεπε να τερματίσει την 1η Ιουνίου, για να προλάβουν και άλλες τυχόν απώλειες σε βρετανικά πλοία. Οι μάχες συνεχίζονταν όπου ήταν δυνατό, για να δοθεί ο χρόνος όπου χρειαζόταν για την ευκολότερη και ανετότερη αποχώρηση των Βρετανών για την Αίγυπτο. Με προκήρυξη των Γερμανών που τοιχοκολλήθηκε ή αναρτήθηκε σε εμφανή σημεία, ανακοίνωναν την κατάληξη της Κρήτης από τα γερμανικά στρατεύματα και ότι ο πληθυσμός της τίθεται από σήμερα κάτω απότ ην προστασία του γερμανικού στρατού. Η προκήρυξη αυτή είχε βέβαια παραπλανητικό χαρακτήρα.
Ρέθυμνο. Από το πρωί καταφτάνουν συνεχώς νέα τμήματα γερμανικού στρατού, που καταλαμβάνουν σημεία με στρατιωτικό ή άλλο επίκαιρο ενδιαφέρν και ασχολούνται με την οργάνωση των τμημάτων τους. Ο Διοικητής της χωροφυλακής Ιάκωβος Χανιώτης αρνείται να παραδώσει την πόλη, η οποία καταλαμβάνεται μετά από τις τελευταίες μάχες με τα τμήματα που την υπερασπίζονται. Σε έκθεσή του ο Ταγματάρχης Χρήστος Τζιφάκης τονίζει: «Το Ρέθυμνο δεν καταλήφθηκε από τους Γερμανούς, και η αντίστασή του δεν εκάμφθη, παρά το ότι ο εχθρός και πολυάριθμος ήταν και άφθονα σύγχρονα μέσα διέθετε, παρά μόνο όταν ο εχθρός αυτός κατίσχυσε στο Νομό Χανίων και από κει με τα μηχανοκίνητα μέσα μεταφέρθηκε στο Ρέθυμνο».
Ηράκλειο. Μετά την αποχώρηση των Βρετανών την προηγούμενη μέρα και την παντελή έλλειψη πυρομαχικών, ο ελληνικός στρατός βρέθηκε σ επραγματική απόγνωση και εξαιρετικά δύσκολη θέση. Οι Διοικητές των ελληνικών μονάδων που βρίσκονταν στη γραμμή Σπήλια - Αγία Ειρήνη, αποσύρθηκαν προς τις Αρχάνες. Η κατάληψη του αεροδρομίου που είχαν εγκαταλείψει οι Βρετανοί σήμανε την αρχη του τέλους. Την ίδια μέρα πληροφορήθηκαν και την κατάληψη των Χανίων και του Ρεθύμνου. Μπροστά στην κατάσταση αυτή που δεν είχε προοπτική, ούτε εξυπηρετούσε κανένα σκοπό πια, ζητήθηκε από τον Γερμανό Συνταγματάρχη Διοικητή Μπρούνο Μπρόγιερ ανακωχή, με τους όρους που είχε συναφθεί για τα στρατεύματα της ηπειρωτικής Ελλάδας Ο Γερμανός όμως Διοικητής από θέση ισχύος πια, απέρριψε την πρόταση και απαίτησε την άνευ όρων παράδοση, διαφορετικά θα συνεχιζονταν οι βομβαρδισμοί των χωριών. Απείλησε μάλιστα ότι θα διέτασσε το μηχανοκίνητο τμήμα του Βίττμαν που βρισκόταν στο Ρέθυμνο και προερχόταν από τα Χανιά, να επιτεθεί εναντίον των ελληνικών τμημάτων. Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες υπογράφτηκε η συνθηκολόγηση και σταμάτησε ο βομβαρδισμός.
30 - 31 ΜΑΪΟΥ
Χανιά. Οι Γερμανοί καταδιώκουν τα συμμαχικά στρατεύματα και προσβάλλουν βόρεια από την Ιμβρο τη μηχανοκίνητη 1η Ταξιαρχία. Δεν πραγματοπιοήθηκαν όμως αεροπορικές επιθέσεις, γεγονός που διευκόλυνε τις υποχωρήσεις τους. Ο Φράυμπεργκ με τους επιτελείς του και το ελληνικό κλιμάκιο αναχώρησαν με δύο αεράκατους. Τη Διοίκηση των δυνάμεων που παρέμεναν στην Κρήτη ανέθεσε ο Φράυπεργκ στον υποστράτηγο Ουέστον. Οι δυνάμεις της Κρήτης που ήταν προς αναχώρηση από τα Σφακιά, περιελάμβαναν μερικές εκατοντάδες Ελληνες από τα τάγματα που είχαν διαλυθεί, καθώς και ένοπλους πολίτες. Περίπου 4.000 μάχιμα τμήματα από Βρετανούς, Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς, καθώς και 5.000 άνδρες των σωμάτων και υπηρεσιών, παρέλαβαν τα βρεταννικά πλοία. Οι υπόλοιπες δυνάμεις που δεν μπόρεσαν να διαφύγουν, παραδόθηκαν στους αλπινιστές ή κατέφυγαν στα βουνά της Κρήτης όπου και παρέμειναν πολλούς μήνες.
Ρέθυμνο. Στην περιοχή του αεροδρομίου οι στρατιώτες που έχουν απομείνει συνεχίζουν την πολεμική τους δράση. Κυκλώνονται όμως και αναγκα΄ζονται να παραδοθούν στους Γερμανούς με το Διοικητή Κάμπελ και την υ πόλοιπη αυστραλιανή δύναμη της περιοχής. Ο αντισυνταγματάρχης Κάμπελ είχε ενημερώσει προηγουμένως τους αξιωματικούς του και είχαν συμφωνήσει να παραδοθούν. Αυτή ήταν λύση ανάγκης, αφού η άμυνα που μπορούσαν να προτάξουν με την έλλειψη πυρομαχικών, θα μπορούσε να κρατήσει μόλις μια ώρα και μάλιστα με μεγάλες θυσίες. Μικρός αριθμός αξιωματικών και οπλιτών καταφεύγουν στα γειτονικά βουνά. Οι αιχμάλωτοι κάτω από άθλιες συνθήκες μεταφέρθηκαν στη Γερμανία. Οι Ελληνες χωροφύλακες με ανάλογη μεταχείριση μεταφέρθηκαν στην Αθήνα απ' όπου τους άφησαν ελεύθερους.
Ηράκλειο. Στις 30 Μαίου, ο Υποστράτηγος Λιναρδάκης υπέγραψε την ανακωχή με το Γερμανό Διοικητή και ζητήθηκε η κατάπαυση των βομβαρδισμών.Τ ο απόγευμα της ίδιας μέρας το απόσπασμα του Αντισυνταγμάταρχη Βίττμαν που κινούνταν απότ ο Ρέθυμνο, συνάντησε τα τμήματα του Συνταγματάρχη Μπρόγιερ.Συνεχίζοντας την κίνηση του έφτασε κατά τις νυχτερινές ώρες στην Ιεράπετρα και συναντήθηκε με τα ιταλικά τμήματα που είχαν καταλάβει το νομό Λασιθίου. Από τον Ιούνιο ως τα τέλη Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου άρχισε η τμηματική απόλυση των αξιωματικών και οπλιτών που είχαν μεταφερθεί στο μεταξύ στην ηπειρωτική Ελλάδα. Από τους αξιωματικούς και τους οπλίτες που διέθεταν οπλισμό, καθώς και τις ντόπιες ομάδες πολιτών, σχηματίστηκαν καθόλη την Κρήτη οι δυνάμεις αντίστασης, που πρόσφεραν πολλά στο συμμαχικό αγώνα. Την επομένη ο Γερμανός Υποστράτηγος Ζερ ανέφερε στον Χίτλερ: «εντολή εξετελέσθη».
Εληξε έτσι μια από τις πιο παράδοξες μάχες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με πλήρη επικράτηση των γερμανικών δυνάμεων. Οι απώλειες βέβαια του σώματος των Γερμανών αλεξιπτωτιστών υπήραν οδυνηρές και οι μονάδες τους μετατράπηκαν σε μονάδες τακτικού στρατού. Οταν μάλιστα ο Χίτλερ παρασημοφορούσε τον Πτέραρχο Στουντέντ, του είπε με έμφαση; «Η Κρήτη απέδειξε ότι οι αλεξιπτωτιστές ανήκουν πια στο παρελθόν».
Το γερμανικό ανακοινωθέν της ίδιας μέρας αναφέρει: «Η μάχη της Κρήτης έληξε. Ολόκληρη η νήσος είναι απαλλαγμένη εχθρού. Γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν το τελευταίο στήριγμα των ηττηθέντων Βρετανών, τον λιμένα Σφακιά».
Στις 2 Ιουνίου επίσης το βρετανικό Υπουργείο Πολέμου έκανε γνωστά στον κόσμο τα ακόλουθα: «Επειτα από 12 ημέρας του αναμφιβόλως σκληρότερου αγώνα του πολέμου, αποφασίστηκε να αποσύρωμεν τα στρατεύματά μας από την Κρήτη».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου