Στα πλαίσια των εγκαινίων της έκθεσης του ΥΠΕΞ για τα 2.500 χρόνια από τη Μάχη του Μαραθώνα έλαβαν χώρα οι ακόλουθες ομιλίες από τους υπουργούς Εξωτερικών Δημήτρη Δρούτσα και Πολιτισμού & Τουρισμού Παύλο Γερουλάνο, καθώς και από τον Γιώργο Δολιανίτη, ο οποίος παραχώρησε και το αρχειακό υλικό μέσω του οποίου ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί η έκθεση για την σημαντική αυτή επέτειο.
Το defence-point.gr θα ήθελε να ιδιαιτέρως να σημειώσει την ομιλία του Γιώργου Δολιανίτη η οποία λόγο της σημασίας της παρατίθεται ολόκληρη.
« κ. Δ. ΔΡΟΥΤΣΑΣ: Κύριε Υπουργέ Πολιτισμού και Τουρισμού, αγαπητέ Παύλο, αγαπητοί συνάδελφοι, κυρίες και κύριοι Βουλευτές, κύριοι Πρέσβεις, αξιότιμε κύριε Δολιανίτη, κυρίες και κύριοι,
Λίγα ιστορικά γεγονότα έχουν αφήσει το στίγμα τους στην ανθρώπινη ιστορία κατά τρόπο τόσο βαθύ και ανεξίτηλο όσο η μάχη του Μαραθώνα. Το θαύμα της κλασσικής Αθήνας, η ανάπτυξη του δημοκρατικού πολιτεύματος και μαζί η άνθιση των επιστημών και των τεχνών, η ανάδειξη της αξίας της ελευθερίας του πνεύματος, με λίγα λόγια όλα όσα συνθέτουν τη βάση του σύγχρονου πολιτισμού μας έχουν την αφετηρία τους στην έκβαση αυτής της μάχης.
Τη χρονιά που μόλις μας πέρασε συμπληρώθηκαν 2.500 χρόνια από τη μάχη του Μαραθώνα και για να τιμήσουμε την επέτειο αυτή, το Υπουργείο μας συνεργάστηκε στενά με το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού για να προετοιμαστεί αυτή η έκθεση που έχει ήδη παρουσιαστεί σε πολλές πόλεις του εξωτερικού υπό την αιγίδα των Πρεσβευτικών και Προξενικών Αρχών μας.
Σήμερα η έκθεση παρουσιάζεται και στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της πρώτης δημόσιας εκδήλωσης που διοργανώνεται στο Υπουργείο Εξωτερικών το 2011 και σκεφθήκαμε ότι το «ακροατήριο», εάν θέλετε, των Υπουργείων μας, Εξωτερικών και Πολιτισμού, δε βρίσκεται μόνο στο εξωτερικό. Την Ελλάδα δεν πρέπει να την προβάλουμε μόνο στους διεθνείς εταίρους και φίλους μας, πρέπει να υπενθυμίζουμε και στους εαυτούς μας ότι υπάρχει και η Ελλάδα των αξιών, η Ελλάδα της δημιουργίας, η Ελλάδα των μεγάλων πράξεων. Αυτή είναι η αληθινή Ελλάδα που έχει παραμείνει ατόφια και ακέραιη παρά τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε, και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε.
Στις ημέρες μας έχουμε ανάγκη από πνευματικές πυξίδες σε έναν κόσμο που φαίνεται να αλλάζει ταχύτατα μέρα με τη μέρα. Όλοι μας ατομικά αλλά και ως κοινωνία έχουμε ανάγκη από σταθερά σημεία αναφοράς. Δεν πρέπει να χάσουμε τον προσανατολισμό μας. Το 2010 καταφέραμε να ανακόψουμε την αρνητική δυναμική της οικονομικής ύφεσης και ο στόχος μας, ο εθνικός μας στόχος για το 2011 είναι να υπερβούμε οριστικά την κρίση και να πάμε πάλι μπροστά. Έχουμε τη βούληση και κυρίως έχουμε το ηθικό απόθεμα, το ιστορικό μας παρελθόν από το οποίο αντλούμε δυνάμεις.
Θέλω λοιπόν να ευχαριστήσω πρώτα απ' όλα τον κύριο Γιώργο Δολιανίτη που είχε την ευγένεια να παραχωρήσει το εκθεσιακό αυτό υλικό που έκανε κυριολεκτικά το γύρο του κόσμου και θέλω επίσης να συγχαρώ τα στελέχη του Υπουργείου Εξωτερικών και εδώ στην Κεντρική Υπηρεσία, αλλά βεβαίως και στις Πρεσβείες μας στο εξωτερικό, καθώς και τα στελέχη του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού για το άρτιο αυτό αποτέλεσμα. Πρέπει, νομίζω, Παύλο, και νομίζω συμφωνούμε και οι δυο μας σ’ αυτό, να ενθαρρύνουμε πολλές ακόμα τέτοιες συνεργασίες μεταξύ των Υπουργείων μας, διότι υπάρχουν δημιουργικές δυνάμεις στην ελληνική Δημόσια Διοίκηση και ακριβώς αυτές πρέπει να αναδείξουμε.
Τέλος, επιτρέψτε μου να ευχηθώ χρόνια πολλά, καλή χρονιά σε όλους μας και, Παύλο, εάν μου επιτρέπεις να σου δώσω το λόγο.
κ. Π. ΓΕΡΟΥΛΑΝΟΣ: Χρόνια πολλά και από εμένα, κύριοι Υπουργοί, κύριοι Πρέσβεις. Πρέπει να σας πω ότι η επέτειος της μάχης του Μαραθώνα έχει γίνει για εμάς αρκετά εμβληματική, διότι από την ώρα που πήγαμε στο Υπουργείο φάνηκε πώς αυτό το θέμα μπορεί να αναδείξει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις συνέργειες που υπάρχουν μεταξύ τουρισμού, πολιτισμού και αθλητισμού, πράγματα τα οποία είναι τώρα όλα κάτω από ένα Υπουργείο. Αυτό ήταν εξαιρετικά σημαντικό, διότι αυτό το οποίο μπορέσαμε να δείξουμε με την επέτειο του Μαραθώνα είναι ότι αν αξιοποιήσουμε σωστά όλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας μπορούμε να προβάλουμε την Ελλάδα στο εξωτερικό με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Το δεύτερο πράγμα όμως το οποίο ήταν πολύ ενδιαφέρον με αυτήν την επέτειο ήταν ότι μόλις ξεκινήσαμε τις διαδικασίες για να την γιορτάζουμε, αμέσως ενεπλάκησαν πάρα πολλοί φορείς και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για να βοηθήσουν ώστε αυτή η επέτειος να γίνει μια σημαντική χρονιά. Έτσι έγιναν μία σειρά από πολύ μεγάλες δράσεις, οι περισσότεροι ξέρουν τον αγώνα που έγινε στο Μαραθώνα, αλλά την ίδια ώρα έγιναν και παραστάσεις όπερας, έγιναν και εκθέσεις, έγινε ένας πάρα πολύ σημαντικός Μαραθώνιος, ένας «Μαραθώνιος Μαραθωνίων», όπως το λέμε, που καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο ήρθαν στο νέο Μουσείο Ακρόπολης και συζητούσαν για πολλές ώρες για το πώς έχει επηρεάσει η κλασσική Ελλάδα τη δική τους τέχνη. Μας δόθηκε δηλαδή η ευκαιρία να αναδείξουμε όλες τις πτυχές που ένα τέτοιο θέμα μπορεί να αναδείξει.
Μέσα σε όλα αυτά ήταν και η έκθεση την οποία βλέπετε σήμερα, του κυρίου Δολιανίτη, και θέλω να τον ευχαριστήσω πάρα πολύ για την προσφορά του σε αυτήν την προσπάθεια. Είναι μία έκθεση που επίσης δείχνει ότι αν συνεργαστούμε πάρα πολύ καλά όλοι μαζί, μπορούμε να κάνουμε πάρα πολλά πράγματα με πολύ λιγότερο κόστος και λιγότερα μέσα απ’ ό,τι κάναμε στο παρελθόν. Αυτή η έκθεση λοιπόν ταξίδεψε σε πολλές χώρες, ανέδειξε το θέμα του Μαραθωνίου, έδωσε την ευκαιρία στους Πρέσβεις να μιλήσουν για τη σημασία του Μαραθωνίου για εμάς αλλά και να αναδείξουν τον κλασσικό Μαραθώνιο σε ένα Μαραθώνιο πρώτης γραμμής και να προσελκύσουν πάρα πολύ κόσμο να έρθει να επισκεφθεί την Ελλάδα εκείνη την περίοδο.
Πρέπει να σας πω ότι το αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικά σημαντικό διότι εκτός του ότι αναδείχθηκε ο ίδιος ο Μαραθώνιος ως ένας πολύ σημαντικός Μαραθώνιος μέσα στο circuit των Μαραθωνίων, το Σαββατοκύριακο, εκείνη την εβδομάδα του Μαραθωνίου, τα ελληνικά ξενοδοχεία γέμισαν από κόσμο, κάτι πρωτόγνωρο για μία τέτοια εποχή του χρόνου, λόγω αυτής της επετείου.
Αυτό θέλουμε να συνεχίσουμε να κάνουμε. Είναι σημαδιακό ότι ξεκινάμε το 2011, μία χρονιά στην οποία θέλουμε να αναπτύξουμε αρκετά τέτοια προγράμματα όπως το Μαραθώνιο, αλλά ξεκινάμε πάλι με το Μαραθώνιο για να αναδείξουμε τη συνέχεια που υπάρχει. Πρέπει να σας πω ότι μας βοηθάει και η τύχη λίγο σε αυτό το πράγμα, διότι είναι πάρα πολλοί που τα 2.500 χρόνια του Μαραθωνίου θέλουν να τα γιορτάσουν το 2011. Αυτό είναι κάτι το οποίο κάθε χώρα που έχει μακρά ιστορία έχει το δικαίωμα να το κάνει, καθότι υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για το πώς μετράει κανείς το μηδέν. Λοιπόν, για όσους θέλουν να το γιορτάσουν το 2011, εμείς είμαστε απόλυτα διατεθειμένοι να τους φιλοξενήσουμε, να αναδείξουμε και αυτή τη χρονιά σαν μία χρονιά Μαραθωνίου και να θέσουμε τις βάσεις για να γιορτάσουμε επίσης τα 2.500 χρόνια της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, η οποία έρχεται και καλό είναι ν' αρχίσουμε να προετοιμαζόμαστε από τώρα.
Με αυτές τις σκέψεις να πω ότι η Αθήνα τη χρονιά που έρχεται θέλουμε να γίνει ένας προορισμός και πράγματα τα οποία μπορούμε να αναδείξουμε, όπως ο Μαραθώνιος, θα θέλουμε να τα αναδείξουμε όλη τη χρονιά για να μπορούμε να προσελκύουμε επισκέπτες απ’ όλα τα μέρη του κόσμου.
Ευχαριστώ πολύ.
κ. Γ. ΔΟΛΙΑΝΙΤΗΣ: Καλή σας μέρα. Κυρίες και κύριοι Υπουργοί, κυρίες και κύριοι Βουλευτές, κύριε Γενικέ Γραμματέα του Υπουργείου Αθλητισμού, κύριε Πρόεδρε της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής, κυρίες και κύριοι, θεωρώ τον εαυτό μου ιδιαίτερα ευτυχή που τύχη αγαθή μου έδωσε τη δυνατότητα με ομιλίες και εκθέσεις αρχειακού υλικού της βιβλιοθήκης μου σε Ελλαδικό και διεθνές επίπεδο, να συμβάλω στις εορταστικές εκδηλώσεις για τον εορτασμό των 2.500 χρόνων από το Μαραθώνα. Η μάχη του Μαραθώνα θα εμπνέει και θα νοηματοδοτεί τη ζωή αυτών που αγωνίστηκαν και συνεχίζουν να αγωνίζονται για την ελευθερία τους και για την ελευθερία των άλλων.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω ακόμα το Υπουργείο Εξωτερικών και το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού για την πρωτοβουλία τους να μεταφέρουν σε ψηφιοποιημένη μορφή το εκθεσιακό υλικό που εξέθεσα τον Οκτώβριο στο πλαίσιο ομιλίας μου στην 12η Σύνοδο των 29 Ισπανόφωνων Εθνικών Ολυμπιακών Ακαδημιών, αλλά και στο Πανεπιστήμιο του Santiago της Χιλής και πλέον να γίνει δυνατή αυτή η έκθεση μέσα από 13 πλαίσια τα οποία, τα μισά αναφέρονται στην πρώτη ενότητα της έκθεσης και της ομιλίας μου, η μάχη του Μαραθώνα, διαχρονικό πρότυπο ηρωισμού. Σε αυτή την ενότητα πρόθεσίς μου ήταν να αναδείξω το πώς οι επαναστάτες, οι διανοούμενοι, οι ποιητές και οι καλλιτέχνες κυρίως του 18ου αιώνος ενεπνεύσθησαν από τη μάχη του Μαραθώνα.
Εισαγωγικά για την ατμόσφαιρα θα ήθελα να σας διαβάσω, αναφέρονται στα πλαίσια, δύο αποσπάσματα τα οποία, θα συμφωνήσετε μαζί μου ότι είναι σημαντικά και τεκμηριώνουν του λόγου το αληθές. Σε αυτό το πλαίσιο ειδικά είναι αφιερωμένο στους ποιητές και στους επαναστάτες. Υπάρχουν δύο διάσημοι επαναστάτες, ο ένας είναι ο Μιράντα Φρανσίσκο Ντε Μιράντα, είναι ο θρύλος της λατινικής Αμερικής, είναι ο πρώτος που επισκέφτηκε από την Αμερικάνικη ήπειρο την Ελλάδα και δη το Μαραθώνα, δύο χρόνια πριν τη Γαλλική Επανάσταση, και είναι αυτός που έλαβε μέρος στον αγώνα για την Εθνική ανεξαρτησία των Ηνωμένων Πολιτειών και στη Γαλλική Επανάσταση.
Στη συνέχεια είναι μία από τις μεγαλύτερες μορφές της Γαλλικής Επανάστασης και η πιο παρεξηγημένη θα έλεγα, είναι ο αδιάφθορος αλλά ταυτόχρονα και ο τρομοκράτης. Ένας νεαρός δικηγόρος με κλασσική παιδεία που φαίνεται από τις ομιλίες του, λάτρης της Ελλάδος. Στην περίφημη ομιλία του, στη Συντακτική Εθνοσυνέλευση των Παρισίων το 1793, κατά τη διάρκεια της συζήτησης για τα ανθρώπινα δικαιώματα λέει «Όσο για εμένα, θα προτιμούσα να είμαι ένας από τους γιους του Αριστείδη, μεγαλωμένος στο Πρυτανείο, με δαπάνες της Δημοκρατίας, παρά ο επίδοξος κληρονόμος του Ξέρξη, γεννημένος μέσα στο βούρκο των αυλών για να πάρω ένα θρόνο διακοσμημένο με τον εξευτελισμό των λαών που θα λάμπει από τη δημόσια αθλιότητα». Και ένα χρόνο μετά, λίγους μήνες πριν καρατομηθεί, στην προσπάθειά του να καθιερωθούν στη Γαλλία εθνικές γιορτές, κατά το προηγούμενο των αρχαίων ελληνικών εορτών, λέει «Δε μιλάει ποτέ κανείς χωρίς ενθουσιασμό για τις εθνικές γιορτές της Ελλάδος και ωστόσο δεν είχαν άλλο αντικείμενο από τους αγώνες όπου έλαμπαν η δύναμη του κορμιού, η επιδεξιότητα και τα χαρίσματα των ποιητών και των ρητόρων, αλλά η Ελλάδα βρισκόταν εκεί. Έβλεπε κανείς ένα θέαμα μεγαλύτερο από τους αγώνες. Ήταν οι ίδιοι οι θεατές, ήταν ο λαός που νίκησε την Ασία, του οποίου οι δημοκρατικές του αρετές είχαν εξυψώσει κάποτε πάνω από την ανθρωπότητα. Έβλεπε κανείς τους μεγάλους άνδρες που είχαν διασώσει και δοξάσει την πατρίδα, οι πατέρες έδειχναν τους γιους τους, το Μιλτιάδη, τον Αριστείδη».
Μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα προσπάθησα, βεβαίως ορισμένα πλαίσια στην αρχή ήταν ευνόητο ότι εφόσον απευθύνονται σε ξένους θα έπρεπε να δοθεί έστω μία έμφαση. Κυρίως το πρώτο πλαίσιο αναφέρεται, έχει τον τίτλο «Η παιδεία των Ελλήνων δημιούργησε τους Μαραθωνομάχους» και είναι πραγματικά, διότι ήταν αυτή η παιδεία, ήταν οι Έλληνες γαλουχημένοι με το ομηρικό «Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων» αλλά και το σπαρτιατικό «Άμες δε γ’ εσόμεθα πολλώ κάρρονες» είναι εκείνοι που πολέμησαν είτε τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι, όπως οι Σπαρτιάτες, είτε διατί η δημοκρατία τους είχε εμπνεύσει ότι δεν μπορούσαν να φανταστούν τον εαυτό τους χωρίς αυτό το σύστημα. Ο τίτλος αυτής της ενότητος, θα δείτε το βιβλίο, εκτίθεται στις βιτρίνες, είναι του Γάλλου Renault που το 1875 εξέδωσε με το σχετικό τίτλο “L’ heroisme” και στο εσώφυλλο έχει το πασίγνωστο γλυπτό που εκτίθεται από το 1843 στο Μουσείο του Λούβρου “Le soldat de Marathon”, «Ο οπλίτης του Μαραθώνα».
Συνεχίζουν αμέσως μετά με τα αναθήματα, κυρίως με πρωτότυπο αρχειακό υλικό από την Αθήνα της εποχής, από τους Δελφούς και από την Ολυμπία. Μάλιστα θα δείτε ένα βιβλίο, που είναι από τα πιο σπάνια, είναι το πιο σημαντικό βιβλίο που έχει αναφερθεί στην restoration της Αρχαίας Ολυμπίας, κυκλοφόρησε σε 500 αριθμημένα αντίτυπα. Στη συνέχεια, ο στόχος ήταν να δείξουμε στο εξωτερικό πώς κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης είχαμε επανεκδόσεις των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Παρουσιάζονται στις βιτρίνες εκδόσεις των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων που αναφέρονται στη Μάχη του Μαραθώνα, τυπωμένες κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, Ηρόδοτος, Παυσανίας, Θουκυδίδης, Πλούταρχος, Λουκιανός. Στη βιτρίνα θα δείτε και κάτι που είναι σημαντικό, είναι ίσως στη μοναδική έκδοση, αν είμαι σίγουρος, που υπάρχει στην Ελλάδα. Εκδότης είναι ο Έλληνας Μινωίδης Μηνάς. Είναι η πρώτη έκδοση που έχουμε για το «Φιλοστράτος, Γυμναστικός», είναι στα ελληνικά και γαλλικά, τυπωμένη στο Παρίσι το 1858 και έχει στο τέλος –το έχω και ξεχωριστά– ένα δεκαεξασέλιδο με τον τίτλο «Για την αναγκαιότητα ίδρυσης των Ολυμπιακών αγώνων στην Ελλάδα». Αυτό το ένθετο, ο συγγραφεύς με αφορμή διάβασε τότε στο Παρίσι άρθρο των ελληνικών εφημερίδων που ανεφέροντο στην πρόταση του Ευάγγελου Ζάππα, του εθνικού μας και ολυμπιακού ευεργέτη, για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, και υπεραμύνεται της πρότασης του Ζάππα. Αυτό το δεκαεξασέλιδο κυκλοφόρησε στο Παρίσι, με αυτόν τον τίτλο, πέντε χρόνια πριν γεννηθεί ο βαρόνος Pierre De Coubertin.
Συνεχίζουμε με ένα πλαίσιο που είναι ιδιαίτερα σημαντικό, είναι το βιβλίο, το επτάτομο, του Αββά Barthelemy, υπήρξε σταθμός για το φιλελληνισμό. Εκτίθεται και το γαλλικό αντίτυπο και η μετάφραση στα ελληνικά, που τυπώθηκε στη Βιέννη, μάλιστα ο τέταρτος τόμος μεταφράστηκε από τον εθνομάρτυρα Ρήγα Φεραίο.
Στη συνέχεια μπαίνουμε στη δεύτερη ενότητα που είναι η ενότητα με τον τίτλο «Αέναος πηγή έμπνευσης» και αναφερόμεθα στον εμπνευστή του Μαραθωνίου δρόμου, τον Καθηγητή των Αρχαίων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων, τον Ακαδημαϊκό, το Michel Bréal. Είναι αυτός που όχι μόνο εισηγήθηκε αλλά και προσέφερε το ασημένιο κύπελλο για το νικητή του Μαραθωνίου δρόμου. Αναφερόμεθα σε ιστορικά στοιχεία για το Bréal, βιβλία του Bréal και ιδιαίτερα το περιοδικό που εξέδιδε ο σύλλογος του Bréal, η περίφημη εταιρεία για την ενθάρρυνση των ελληνικών σπουδών που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο για τις κλασσικές σπουδές στην Ελλάδα, είναι η περίφημη “Revue des Etudes Grecques” και εκτίθεται επίσης το πρωτότυπο, το πρόγραμμα των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 και που για πρώτη φορά αναφέρεται στο αγώνισμα του Μαραθωνίου δρόμου.
Επειδή, τελειώνοντας με αυτό, δεν θα υπήρχε Μαραθώνιος δρόμος, διότι ήταν διστακτικοί, και ο Coubertin ήταν διστακτικός, αλλά κυρίως λόγω της εμμονής του πρώτου Προέδρου της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, του λογίου Βικέλα, τελικά το αγώνισμα αυτό το οποίο ενετάχθη στο πρόγραμμα, δεν θα είχε συνέχεια εάν δεν ήταν οι αγώνες στην Αθήνα. Δηλαδή εάν οι Αγώνες, οι Ολυμπιακοί, γινόντουσαν στο Παρίσι δεν υπήρχε περίπτωση το αγώνισμα αυτό να είχε συνέχεια. Τεκμηριώνεται ότι οφείλεται στον ενθουσιασμό των 75.000 Αθηναίων που παρακολούθησαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο και πάνω από όλα στη λαμπρότητα και στην ιστορία του Παναθηναϊκού Σταδίου και τελειώνω με αυτό.
Θα δείτε στο πλαίσιο, ακριβώς απέναντι, τη διαχρονική πορεία αυτού του Παναθηναϊκού Σταδίου, που είναι δημιούργημα τεσσάρων χορηγών, με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου. Το 330 π.Χ. όταν ταμίας του Δήμου Αθηναίων ήταν ο γνωστός ρήτορας Λυκούργος, οπότε κατόπιν δωρεάς του προνομιούχου αγροτεμαχίου που ευρίσκετο στον Ιλισό που είναι σήμερα το Παναθηναϊκό Στάδιο, έγινε το Στάδιο για τις ανάγκες των Μεγάλων Παναθηναίων. Ήταν στη μορφή όπως είναι τα στάδια στην Ελλάδα. Πεντακόσια χρόνια αργότερα είναι ο Ηρώδης ο Αττικός ο οποίος, συνδεδεμένος με το Μαραθώνα, το 339 μέχρι 344, δημιούργησε, κατασκεύασε από πεντελικό μάρμαρο το σημερινό, όπως είναι, Παναθηναϊκό Στάδιο για να ακολουθήσουν δύο μετέπειτα χορηγοί, ο εθνικός ευεργέτης Ευάγγελος Ζάππας και ο Γεώργιος Αβέρωφ για να μας δώσουν αυτήν τη διάσταση.
Σας ευχαριστώ για την παρουσία σας.»
Defence-point.gr
Το defence-point.gr θα ήθελε να ιδιαιτέρως να σημειώσει την ομιλία του Γιώργου Δολιανίτη η οποία λόγο της σημασίας της παρατίθεται ολόκληρη.
« κ. Δ. ΔΡΟΥΤΣΑΣ: Κύριε Υπουργέ Πολιτισμού και Τουρισμού, αγαπητέ Παύλο, αγαπητοί συνάδελφοι, κυρίες και κύριοι Βουλευτές, κύριοι Πρέσβεις, αξιότιμε κύριε Δολιανίτη, κυρίες και κύριοι,
Λίγα ιστορικά γεγονότα έχουν αφήσει το στίγμα τους στην ανθρώπινη ιστορία κατά τρόπο τόσο βαθύ και ανεξίτηλο όσο η μάχη του Μαραθώνα. Το θαύμα της κλασσικής Αθήνας, η ανάπτυξη του δημοκρατικού πολιτεύματος και μαζί η άνθιση των επιστημών και των τεχνών, η ανάδειξη της αξίας της ελευθερίας του πνεύματος, με λίγα λόγια όλα όσα συνθέτουν τη βάση του σύγχρονου πολιτισμού μας έχουν την αφετηρία τους στην έκβαση αυτής της μάχης.
Τη χρονιά που μόλις μας πέρασε συμπληρώθηκαν 2.500 χρόνια από τη μάχη του Μαραθώνα και για να τιμήσουμε την επέτειο αυτή, το Υπουργείο μας συνεργάστηκε στενά με το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού για να προετοιμαστεί αυτή η έκθεση που έχει ήδη παρουσιαστεί σε πολλές πόλεις του εξωτερικού υπό την αιγίδα των Πρεσβευτικών και Προξενικών Αρχών μας.
Σήμερα η έκθεση παρουσιάζεται και στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της πρώτης δημόσιας εκδήλωσης που διοργανώνεται στο Υπουργείο Εξωτερικών το 2011 και σκεφθήκαμε ότι το «ακροατήριο», εάν θέλετε, των Υπουργείων μας, Εξωτερικών και Πολιτισμού, δε βρίσκεται μόνο στο εξωτερικό. Την Ελλάδα δεν πρέπει να την προβάλουμε μόνο στους διεθνείς εταίρους και φίλους μας, πρέπει να υπενθυμίζουμε και στους εαυτούς μας ότι υπάρχει και η Ελλάδα των αξιών, η Ελλάδα της δημιουργίας, η Ελλάδα των μεγάλων πράξεων. Αυτή είναι η αληθινή Ελλάδα που έχει παραμείνει ατόφια και ακέραιη παρά τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε, και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε.
Στις ημέρες μας έχουμε ανάγκη από πνευματικές πυξίδες σε έναν κόσμο που φαίνεται να αλλάζει ταχύτατα μέρα με τη μέρα. Όλοι μας ατομικά αλλά και ως κοινωνία έχουμε ανάγκη από σταθερά σημεία αναφοράς. Δεν πρέπει να χάσουμε τον προσανατολισμό μας. Το 2010 καταφέραμε να ανακόψουμε την αρνητική δυναμική της οικονομικής ύφεσης και ο στόχος μας, ο εθνικός μας στόχος για το 2011 είναι να υπερβούμε οριστικά την κρίση και να πάμε πάλι μπροστά. Έχουμε τη βούληση και κυρίως έχουμε το ηθικό απόθεμα, το ιστορικό μας παρελθόν από το οποίο αντλούμε δυνάμεις.
Θέλω λοιπόν να ευχαριστήσω πρώτα απ' όλα τον κύριο Γιώργο Δολιανίτη που είχε την ευγένεια να παραχωρήσει το εκθεσιακό αυτό υλικό που έκανε κυριολεκτικά το γύρο του κόσμου και θέλω επίσης να συγχαρώ τα στελέχη του Υπουργείου Εξωτερικών και εδώ στην Κεντρική Υπηρεσία, αλλά βεβαίως και στις Πρεσβείες μας στο εξωτερικό, καθώς και τα στελέχη του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού για το άρτιο αυτό αποτέλεσμα. Πρέπει, νομίζω, Παύλο, και νομίζω συμφωνούμε και οι δυο μας σ’ αυτό, να ενθαρρύνουμε πολλές ακόμα τέτοιες συνεργασίες μεταξύ των Υπουργείων μας, διότι υπάρχουν δημιουργικές δυνάμεις στην ελληνική Δημόσια Διοίκηση και ακριβώς αυτές πρέπει να αναδείξουμε.
Τέλος, επιτρέψτε μου να ευχηθώ χρόνια πολλά, καλή χρονιά σε όλους μας και, Παύλο, εάν μου επιτρέπεις να σου δώσω το λόγο.
κ. Π. ΓΕΡΟΥΛΑΝΟΣ: Χρόνια πολλά και από εμένα, κύριοι Υπουργοί, κύριοι Πρέσβεις. Πρέπει να σας πω ότι η επέτειος της μάχης του Μαραθώνα έχει γίνει για εμάς αρκετά εμβληματική, διότι από την ώρα που πήγαμε στο Υπουργείο φάνηκε πώς αυτό το θέμα μπορεί να αναδείξει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις συνέργειες που υπάρχουν μεταξύ τουρισμού, πολιτισμού και αθλητισμού, πράγματα τα οποία είναι τώρα όλα κάτω από ένα Υπουργείο. Αυτό ήταν εξαιρετικά σημαντικό, διότι αυτό το οποίο μπορέσαμε να δείξουμε με την επέτειο του Μαραθώνα είναι ότι αν αξιοποιήσουμε σωστά όλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας μπορούμε να προβάλουμε την Ελλάδα στο εξωτερικό με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Το δεύτερο πράγμα όμως το οποίο ήταν πολύ ενδιαφέρον με αυτήν την επέτειο ήταν ότι μόλις ξεκινήσαμε τις διαδικασίες για να την γιορτάζουμε, αμέσως ενεπλάκησαν πάρα πολλοί φορείς και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για να βοηθήσουν ώστε αυτή η επέτειος να γίνει μια σημαντική χρονιά. Έτσι έγιναν μία σειρά από πολύ μεγάλες δράσεις, οι περισσότεροι ξέρουν τον αγώνα που έγινε στο Μαραθώνα, αλλά την ίδια ώρα έγιναν και παραστάσεις όπερας, έγιναν και εκθέσεις, έγινε ένας πάρα πολύ σημαντικός Μαραθώνιος, ένας «Μαραθώνιος Μαραθωνίων», όπως το λέμε, που καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο ήρθαν στο νέο Μουσείο Ακρόπολης και συζητούσαν για πολλές ώρες για το πώς έχει επηρεάσει η κλασσική Ελλάδα τη δική τους τέχνη. Μας δόθηκε δηλαδή η ευκαιρία να αναδείξουμε όλες τις πτυχές που ένα τέτοιο θέμα μπορεί να αναδείξει.
Μέσα σε όλα αυτά ήταν και η έκθεση την οποία βλέπετε σήμερα, του κυρίου Δολιανίτη, και θέλω να τον ευχαριστήσω πάρα πολύ για την προσφορά του σε αυτήν την προσπάθεια. Είναι μία έκθεση που επίσης δείχνει ότι αν συνεργαστούμε πάρα πολύ καλά όλοι μαζί, μπορούμε να κάνουμε πάρα πολλά πράγματα με πολύ λιγότερο κόστος και λιγότερα μέσα απ’ ό,τι κάναμε στο παρελθόν. Αυτή η έκθεση λοιπόν ταξίδεψε σε πολλές χώρες, ανέδειξε το θέμα του Μαραθωνίου, έδωσε την ευκαιρία στους Πρέσβεις να μιλήσουν για τη σημασία του Μαραθωνίου για εμάς αλλά και να αναδείξουν τον κλασσικό Μαραθώνιο σε ένα Μαραθώνιο πρώτης γραμμής και να προσελκύσουν πάρα πολύ κόσμο να έρθει να επισκεφθεί την Ελλάδα εκείνη την περίοδο.
Πρέπει να σας πω ότι το αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικά σημαντικό διότι εκτός του ότι αναδείχθηκε ο ίδιος ο Μαραθώνιος ως ένας πολύ σημαντικός Μαραθώνιος μέσα στο circuit των Μαραθωνίων, το Σαββατοκύριακο, εκείνη την εβδομάδα του Μαραθωνίου, τα ελληνικά ξενοδοχεία γέμισαν από κόσμο, κάτι πρωτόγνωρο για μία τέτοια εποχή του χρόνου, λόγω αυτής της επετείου.
Αυτό θέλουμε να συνεχίσουμε να κάνουμε. Είναι σημαδιακό ότι ξεκινάμε το 2011, μία χρονιά στην οποία θέλουμε να αναπτύξουμε αρκετά τέτοια προγράμματα όπως το Μαραθώνιο, αλλά ξεκινάμε πάλι με το Μαραθώνιο για να αναδείξουμε τη συνέχεια που υπάρχει. Πρέπει να σας πω ότι μας βοηθάει και η τύχη λίγο σε αυτό το πράγμα, διότι είναι πάρα πολλοί που τα 2.500 χρόνια του Μαραθωνίου θέλουν να τα γιορτάσουν το 2011. Αυτό είναι κάτι το οποίο κάθε χώρα που έχει μακρά ιστορία έχει το δικαίωμα να το κάνει, καθότι υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για το πώς μετράει κανείς το μηδέν. Λοιπόν, για όσους θέλουν να το γιορτάσουν το 2011, εμείς είμαστε απόλυτα διατεθειμένοι να τους φιλοξενήσουμε, να αναδείξουμε και αυτή τη χρονιά σαν μία χρονιά Μαραθωνίου και να θέσουμε τις βάσεις για να γιορτάσουμε επίσης τα 2.500 χρόνια της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, η οποία έρχεται και καλό είναι ν' αρχίσουμε να προετοιμαζόμαστε από τώρα.
Με αυτές τις σκέψεις να πω ότι η Αθήνα τη χρονιά που έρχεται θέλουμε να γίνει ένας προορισμός και πράγματα τα οποία μπορούμε να αναδείξουμε, όπως ο Μαραθώνιος, θα θέλουμε να τα αναδείξουμε όλη τη χρονιά για να μπορούμε να προσελκύουμε επισκέπτες απ’ όλα τα μέρη του κόσμου.
Ευχαριστώ πολύ.
κ. Γ. ΔΟΛΙΑΝΙΤΗΣ: Καλή σας μέρα. Κυρίες και κύριοι Υπουργοί, κυρίες και κύριοι Βουλευτές, κύριε Γενικέ Γραμματέα του Υπουργείου Αθλητισμού, κύριε Πρόεδρε της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής, κυρίες και κύριοι, θεωρώ τον εαυτό μου ιδιαίτερα ευτυχή που τύχη αγαθή μου έδωσε τη δυνατότητα με ομιλίες και εκθέσεις αρχειακού υλικού της βιβλιοθήκης μου σε Ελλαδικό και διεθνές επίπεδο, να συμβάλω στις εορταστικές εκδηλώσεις για τον εορτασμό των 2.500 χρόνων από το Μαραθώνα. Η μάχη του Μαραθώνα θα εμπνέει και θα νοηματοδοτεί τη ζωή αυτών που αγωνίστηκαν και συνεχίζουν να αγωνίζονται για την ελευθερία τους και για την ελευθερία των άλλων.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω ακόμα το Υπουργείο Εξωτερικών και το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού για την πρωτοβουλία τους να μεταφέρουν σε ψηφιοποιημένη μορφή το εκθεσιακό υλικό που εξέθεσα τον Οκτώβριο στο πλαίσιο ομιλίας μου στην 12η Σύνοδο των 29 Ισπανόφωνων Εθνικών Ολυμπιακών Ακαδημιών, αλλά και στο Πανεπιστήμιο του Santiago της Χιλής και πλέον να γίνει δυνατή αυτή η έκθεση μέσα από 13 πλαίσια τα οποία, τα μισά αναφέρονται στην πρώτη ενότητα της έκθεσης και της ομιλίας μου, η μάχη του Μαραθώνα, διαχρονικό πρότυπο ηρωισμού. Σε αυτή την ενότητα πρόθεσίς μου ήταν να αναδείξω το πώς οι επαναστάτες, οι διανοούμενοι, οι ποιητές και οι καλλιτέχνες κυρίως του 18ου αιώνος ενεπνεύσθησαν από τη μάχη του Μαραθώνα.
Εισαγωγικά για την ατμόσφαιρα θα ήθελα να σας διαβάσω, αναφέρονται στα πλαίσια, δύο αποσπάσματα τα οποία, θα συμφωνήσετε μαζί μου ότι είναι σημαντικά και τεκμηριώνουν του λόγου το αληθές. Σε αυτό το πλαίσιο ειδικά είναι αφιερωμένο στους ποιητές και στους επαναστάτες. Υπάρχουν δύο διάσημοι επαναστάτες, ο ένας είναι ο Μιράντα Φρανσίσκο Ντε Μιράντα, είναι ο θρύλος της λατινικής Αμερικής, είναι ο πρώτος που επισκέφτηκε από την Αμερικάνικη ήπειρο την Ελλάδα και δη το Μαραθώνα, δύο χρόνια πριν τη Γαλλική Επανάσταση, και είναι αυτός που έλαβε μέρος στον αγώνα για την Εθνική ανεξαρτησία των Ηνωμένων Πολιτειών και στη Γαλλική Επανάσταση.
Στη συνέχεια είναι μία από τις μεγαλύτερες μορφές της Γαλλικής Επανάστασης και η πιο παρεξηγημένη θα έλεγα, είναι ο αδιάφθορος αλλά ταυτόχρονα και ο τρομοκράτης. Ένας νεαρός δικηγόρος με κλασσική παιδεία που φαίνεται από τις ομιλίες του, λάτρης της Ελλάδος. Στην περίφημη ομιλία του, στη Συντακτική Εθνοσυνέλευση των Παρισίων το 1793, κατά τη διάρκεια της συζήτησης για τα ανθρώπινα δικαιώματα λέει «Όσο για εμένα, θα προτιμούσα να είμαι ένας από τους γιους του Αριστείδη, μεγαλωμένος στο Πρυτανείο, με δαπάνες της Δημοκρατίας, παρά ο επίδοξος κληρονόμος του Ξέρξη, γεννημένος μέσα στο βούρκο των αυλών για να πάρω ένα θρόνο διακοσμημένο με τον εξευτελισμό των λαών που θα λάμπει από τη δημόσια αθλιότητα». Και ένα χρόνο μετά, λίγους μήνες πριν καρατομηθεί, στην προσπάθειά του να καθιερωθούν στη Γαλλία εθνικές γιορτές, κατά το προηγούμενο των αρχαίων ελληνικών εορτών, λέει «Δε μιλάει ποτέ κανείς χωρίς ενθουσιασμό για τις εθνικές γιορτές της Ελλάδος και ωστόσο δεν είχαν άλλο αντικείμενο από τους αγώνες όπου έλαμπαν η δύναμη του κορμιού, η επιδεξιότητα και τα χαρίσματα των ποιητών και των ρητόρων, αλλά η Ελλάδα βρισκόταν εκεί. Έβλεπε κανείς ένα θέαμα μεγαλύτερο από τους αγώνες. Ήταν οι ίδιοι οι θεατές, ήταν ο λαός που νίκησε την Ασία, του οποίου οι δημοκρατικές του αρετές είχαν εξυψώσει κάποτε πάνω από την ανθρωπότητα. Έβλεπε κανείς τους μεγάλους άνδρες που είχαν διασώσει και δοξάσει την πατρίδα, οι πατέρες έδειχναν τους γιους τους, το Μιλτιάδη, τον Αριστείδη».
Μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα προσπάθησα, βεβαίως ορισμένα πλαίσια στην αρχή ήταν ευνόητο ότι εφόσον απευθύνονται σε ξένους θα έπρεπε να δοθεί έστω μία έμφαση. Κυρίως το πρώτο πλαίσιο αναφέρεται, έχει τον τίτλο «Η παιδεία των Ελλήνων δημιούργησε τους Μαραθωνομάχους» και είναι πραγματικά, διότι ήταν αυτή η παιδεία, ήταν οι Έλληνες γαλουχημένοι με το ομηρικό «Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων» αλλά και το σπαρτιατικό «Άμες δε γ’ εσόμεθα πολλώ κάρρονες» είναι εκείνοι που πολέμησαν είτε τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι, όπως οι Σπαρτιάτες, είτε διατί η δημοκρατία τους είχε εμπνεύσει ότι δεν μπορούσαν να φανταστούν τον εαυτό τους χωρίς αυτό το σύστημα. Ο τίτλος αυτής της ενότητος, θα δείτε το βιβλίο, εκτίθεται στις βιτρίνες, είναι του Γάλλου Renault που το 1875 εξέδωσε με το σχετικό τίτλο “L’ heroisme” και στο εσώφυλλο έχει το πασίγνωστο γλυπτό που εκτίθεται από το 1843 στο Μουσείο του Λούβρου “Le soldat de Marathon”, «Ο οπλίτης του Μαραθώνα».
Συνεχίζουν αμέσως μετά με τα αναθήματα, κυρίως με πρωτότυπο αρχειακό υλικό από την Αθήνα της εποχής, από τους Δελφούς και από την Ολυμπία. Μάλιστα θα δείτε ένα βιβλίο, που είναι από τα πιο σπάνια, είναι το πιο σημαντικό βιβλίο που έχει αναφερθεί στην restoration της Αρχαίας Ολυμπίας, κυκλοφόρησε σε 500 αριθμημένα αντίτυπα. Στη συνέχεια, ο στόχος ήταν να δείξουμε στο εξωτερικό πώς κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης είχαμε επανεκδόσεις των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Παρουσιάζονται στις βιτρίνες εκδόσεις των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων που αναφέρονται στη Μάχη του Μαραθώνα, τυπωμένες κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, Ηρόδοτος, Παυσανίας, Θουκυδίδης, Πλούταρχος, Λουκιανός. Στη βιτρίνα θα δείτε και κάτι που είναι σημαντικό, είναι ίσως στη μοναδική έκδοση, αν είμαι σίγουρος, που υπάρχει στην Ελλάδα. Εκδότης είναι ο Έλληνας Μινωίδης Μηνάς. Είναι η πρώτη έκδοση που έχουμε για το «Φιλοστράτος, Γυμναστικός», είναι στα ελληνικά και γαλλικά, τυπωμένη στο Παρίσι το 1858 και έχει στο τέλος –το έχω και ξεχωριστά– ένα δεκαεξασέλιδο με τον τίτλο «Για την αναγκαιότητα ίδρυσης των Ολυμπιακών αγώνων στην Ελλάδα». Αυτό το ένθετο, ο συγγραφεύς με αφορμή διάβασε τότε στο Παρίσι άρθρο των ελληνικών εφημερίδων που ανεφέροντο στην πρόταση του Ευάγγελου Ζάππα, του εθνικού μας και ολυμπιακού ευεργέτη, για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, και υπεραμύνεται της πρότασης του Ζάππα. Αυτό το δεκαεξασέλιδο κυκλοφόρησε στο Παρίσι, με αυτόν τον τίτλο, πέντε χρόνια πριν γεννηθεί ο βαρόνος Pierre De Coubertin.
Συνεχίζουμε με ένα πλαίσιο που είναι ιδιαίτερα σημαντικό, είναι το βιβλίο, το επτάτομο, του Αββά Barthelemy, υπήρξε σταθμός για το φιλελληνισμό. Εκτίθεται και το γαλλικό αντίτυπο και η μετάφραση στα ελληνικά, που τυπώθηκε στη Βιέννη, μάλιστα ο τέταρτος τόμος μεταφράστηκε από τον εθνομάρτυρα Ρήγα Φεραίο.
Στη συνέχεια μπαίνουμε στη δεύτερη ενότητα που είναι η ενότητα με τον τίτλο «Αέναος πηγή έμπνευσης» και αναφερόμεθα στον εμπνευστή του Μαραθωνίου δρόμου, τον Καθηγητή των Αρχαίων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων, τον Ακαδημαϊκό, το Michel Bréal. Είναι αυτός που όχι μόνο εισηγήθηκε αλλά και προσέφερε το ασημένιο κύπελλο για το νικητή του Μαραθωνίου δρόμου. Αναφερόμεθα σε ιστορικά στοιχεία για το Bréal, βιβλία του Bréal και ιδιαίτερα το περιοδικό που εξέδιδε ο σύλλογος του Bréal, η περίφημη εταιρεία για την ενθάρρυνση των ελληνικών σπουδών που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο για τις κλασσικές σπουδές στην Ελλάδα, είναι η περίφημη “Revue des Etudes Grecques” και εκτίθεται επίσης το πρωτότυπο, το πρόγραμμα των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 και που για πρώτη φορά αναφέρεται στο αγώνισμα του Μαραθωνίου δρόμου.
Επειδή, τελειώνοντας με αυτό, δεν θα υπήρχε Μαραθώνιος δρόμος, διότι ήταν διστακτικοί, και ο Coubertin ήταν διστακτικός, αλλά κυρίως λόγω της εμμονής του πρώτου Προέδρου της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, του λογίου Βικέλα, τελικά το αγώνισμα αυτό το οποίο ενετάχθη στο πρόγραμμα, δεν θα είχε συνέχεια εάν δεν ήταν οι αγώνες στην Αθήνα. Δηλαδή εάν οι Αγώνες, οι Ολυμπιακοί, γινόντουσαν στο Παρίσι δεν υπήρχε περίπτωση το αγώνισμα αυτό να είχε συνέχεια. Τεκμηριώνεται ότι οφείλεται στον ενθουσιασμό των 75.000 Αθηναίων που παρακολούθησαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο και πάνω από όλα στη λαμπρότητα και στην ιστορία του Παναθηναϊκού Σταδίου και τελειώνω με αυτό.
Θα δείτε στο πλαίσιο, ακριβώς απέναντι, τη διαχρονική πορεία αυτού του Παναθηναϊκού Σταδίου, που είναι δημιούργημα τεσσάρων χορηγών, με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου. Το 330 π.Χ. όταν ταμίας του Δήμου Αθηναίων ήταν ο γνωστός ρήτορας Λυκούργος, οπότε κατόπιν δωρεάς του προνομιούχου αγροτεμαχίου που ευρίσκετο στον Ιλισό που είναι σήμερα το Παναθηναϊκό Στάδιο, έγινε το Στάδιο για τις ανάγκες των Μεγάλων Παναθηναίων. Ήταν στη μορφή όπως είναι τα στάδια στην Ελλάδα. Πεντακόσια χρόνια αργότερα είναι ο Ηρώδης ο Αττικός ο οποίος, συνδεδεμένος με το Μαραθώνα, το 339 μέχρι 344, δημιούργησε, κατασκεύασε από πεντελικό μάρμαρο το σημερινό, όπως είναι, Παναθηναϊκό Στάδιο για να ακολουθήσουν δύο μετέπειτα χορηγοί, ο εθνικός ευεργέτης Ευάγγελος Ζάππας και ο Γεώργιος Αβέρωφ για να μας δώσουν αυτήν τη διάσταση.
Σας ευχαριστώ για την παρουσία σας.»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου